Leesimpressies

  • Saul Bellow: Herzog

  • Nr. 4 - 2019
  • Er was een tijd dat in mijn ogen de inrichting van een huis niet compleet was zonder een stuk of vijftien boeken van Saul Bellow. Inmiddels ben ik daar niet meer zo zeker van. Meer dan een decennium na zijn overlijden lijkt Bellows reputatie aan het afbladderen. Na hem namen Roth en Updike op de Olympus plaats en de berichten stapelden zich op die een smet wierpen op de persoon Saul Bellow. Ondertussen nam bij mij de boekenvoorraad toe en zijn drastische maatregelen soms onontkoombaar. Het wegdoen van boeken blijft een pijnlijke operatie. Toegegeven het begin is makkelijk. Je doet alle boeken de deur uit van het Japanse opruimprinsesje Marie Kondo. Maar dan begint het pas. Eerlijk gezegd heb ik op zwakke momenten wel eens kritische blikken geworpen op het assortiment Saul Bellow. En toen verscheen er opeens de film The Wife met een glansrol voor Glenn Close. De film is gebaseerd op een omstreden biografie waarin de suggestie wordt gewekt dat niet meneer maar mevrouw Bellow het oeuvre van de beroemde auteur bijeen schreef. Een inspanning die meneer in 1976 de Nobelprijs voor literatuur opleverde. Het was een goed moment om een boek uit de kast te pakken dat mij dertig jaar geleden zeer aansprak.

    Saul Bellow had een moeizame verstandhouding met zijn zoon die dezelfde roekeloosheid aan de dag legde als andere zoons van wereldberoemde vaders. Jordi Cruijff ging voetballen, Axel Merckx ging wielrennen en Jasper Krabbé ging schilderen. De zoon van Bellow zou de bron geweest zijn die twijfel zaaide over het feitelijke auteurschap van vader. De aanklacht werd onderbouwd door de stijlbreuk die zich in het vroege werk laat signaleren. De roem van Bellow begon pas goed te fonkelen toen zijn stijl een grotere vrijmoedigheid aan de dag legde in romans als The adventures of Augie March en Herzog. Die werken verschenen op het moment dat de echtgenote haar opwachting maakte. Soms blijven echtelieden bijeen vanwege de kinderen soms vanwege de boeken. Alleen zo ging het niet. Saul Bellow trad vijf keer in het huwelijk zonder dat het schrijverschap haperde. Van een vrouw die jouw leven leidt kun je niet zo maar afstand doen.
    In Herzog vertoont de hoofdpersoon heel wat overeenkomsten met het leven van Saul Bellow. De joodse hoofdpersoon, Moses Elkanah Herzog, is 47 jaar en zijn leven bevindt zich in een crisis. Daar zijn goede redenen voor. Zijn levenswerk een studie over de Romantiek wil maar niet tot een afronding komen. Hij heeft zijn baan aan de universiteit opgezegd en zijn huwelijk met de manipulatieve Madeleine is gestrand. Zij wilde haar tijd niet meer aan Herzog verdoen. Madeleine begon een verhouding met Herzogs beste vriend. Over de zeggenschap van dochter Junie voeren de scheidende partners oorlog. Vanaf de openingszin laat de gemoedstoestand van Herzog weinig te raden over.

    Als ik gek ben, vind ik het best hoor, dacht Moses Herzog. Sommige mensen dachten dat hij knetter was en een tijdlang had hij zelf getwijfeld of hij ze wel allemaal bij elkaar had


    Hoewel de roman niet geschreven is in de ik-vorm, vertoeft de lezer het hele boek door in het turbulente hoofd van Herzog. Hij probeert greep op zijn leven te krijgen door de wereld te laten weten wat hij vindt. Aan opvattingen heeft Herzog geen gebrek. De roman dateert uit 1964 en bij gebrek aan Twitter schrijft Herzog brieven. Hij richt zich tot familieleden en bekenden maar evenzeer tot filosofen en regeringsleiders. De brieven worden nimmer verstuurd. Herzog onderbreekt zijn dagelijkse beslommeringen en zijn opspelende herinneringen voortdurend met het maken van aantekeningen in briefvorm. Hij leeft inmiddels teruggetrokken in de landelijke Berkshires van Massachusetts. De wispelturigheid overheerst. Hij reist naar een bevriend stel dat woonachtig is op Martha’s Vineyard om na aankomst direct rechtsomkeert te maken. Hij verblijft in New York bij Ramona die hem graag onder haar hoede neemt maar Herzog aarzelt om zich in een nieuw avontuur te storten. Op een ander moment is hij in Chicago om het gevecht met Madeleine in zijn voordeel te beslechten. De verhaallijn bevat vele pleisterplaatsen maar het boek maakt toch vooral indruk door het alomtegenwoordige zelfbewustzijn van Herzog dat als versnelling slechts de overdrive kent. Ja zijn eerste vrouw Daisy heeft hij slecht behandeld, voor zijn beide kinderen was hij een slechte vader, voor zijn ouders een ondankbaar kind, voor zijn broers en zuster afstandelijk, voor zijn vaderland een onverschillig burger en in gezelschap van vrienden te veel met zichzelf bezig. Herzog spaart zichzelf niet. Hij moet de rol van Herzog spelen. Er is niemand anders die dat kan doen. In zijn brieven komt Herzog tot sterke observaties. “In iedere gemeenschap is er een groep mensen die hoogst gevaarlijk is voor de rest. De misdadigers bedoel ik niet. Voor hen hebben wij strafmaatregelen. Ik bedoel de leiders. Onveranderlijk zoeken de gevaarlijkste mensen de macht.” Nog eentje dan: “ één fantasiemoord per dag houdt de psychiater op een afstand”.
    De gedachtespinsels staan bij Herzog altijd aan. Waarom neemt de man alles en iedereen, en vooral zichzelf zo serieus, is een vraag die opdoemt. Hij is de gevangene van zijn eigen crisis. Tegen het eind van de roman, neemt de drang om brieven te schrijven af. De storm lijkt enigszins geluwd. Er lijkt zich een begaanbare route aan te dienen. Misschien komt het allemaal nog goed met Herzog.
    Voor mij is de conclusie dat de boeken van Saul Bellow niet weg kunnen. Zijn stem moet blijven klinken.

    Terug