Leesimpressies
Steven Galloway: De cellist van Sarajevo
- Nr. 15 - 2022
- We zaten middenin de kwestie waarom de landen van voormalig Joegoslavië zo veel goede basketballers hebben voortgebracht. Toen wees de taxichauffeur, we waren ongeveer halverwege het vliegveld en het hotel, op de nog altijd duidelijk waarneembare granaatinslagen op de zijkant van een woonkazerne. Hij vertelde gedurende de belegering van Sarajevo vier jaar te hebben gediend in het verdedigingsleger. Dat was een driepunter die ik niet zag aankomen. Het was een druilerige dag en de taxichauffeur besloot me langs markante plekken te rijden uit de moderne geschiedenis zodat ik de komende dagen wist waar het vizier op te richten. Uiteindelijk arriveerden we bij mijn hotel en weigerde hij een extra beloning voor de verleende service bovenop het tevoren afgesproken bedrag. Ik besloot ons meningsverschil op de spits te drijven en won na verlenging. Zijn laatste woorden waren dat Bosnische mensen vriendelijk zijn. In mijn koffer werd het boek ongeduldig dat een bijzondere episode behandelde uit de Bosnische oorlog. Als hommage aan de slachtoffers die vermoord werden tijdens het in de rij staan voor een brood, speelde een cellist 22 dagen lang, gelijk aan het aantal mensen dat het leven liet op de plek des onheils, het Adagio van Albinoni. Ondertussen ontwikkelde zich een bloemenzee ter nagedachtenis.
De rol van de cellist is in de roman niet meer dan een bijfiguur. Galloway schetst het dagelijks leven gedurende een korte periode van drie inwoners in de geplaagde stad. Deze levens staan los van elkaar en hebben slechts gemeen getuige bij het spel van de cellist. De feitelijke hoofdrolspelers zijn twee mannen, Kenan en Dragan, en een vrouw met de bijnaam Pijl. Zij is actief betrokken bij de strijd. Als lid van de studentenschietvereniging viel zij op door de precisie waarmee zij een geweer wist te hanteren. Ze had zich voorgenomen nooit iemand te willen doden. De omstandigheden zijn drastisch gewijzigd. Zij zet zich in voor de verdediging van haar stad. Zij schiet terug en is op haar manier een bedreiging voor de scherpschutters uit de heuvels. De twee mannen proberen te overleven te midden van het geweld. Zij proberen zo min mogelijk risico te lopen. Toch loert er gevaar zodra zij de straat op gaan en soms is dat onvermijdelijk. Kenan moet om de paar dagen naar de brouwerij aan de overkant van de rivier om nieuwe voorraad schoon drinkwater te halen. Dat doet hij voor zijn gezin en ook voor de oude buurvrouw die niet meer op eigen benen de deur uit kan. Hij heeft trouwens de pest aan die buurvrouw maar in een oorlog kun je iemand niet aan haar lot overlaten. Onderweg is het oppassen om niet in het schootsveld van de sluipschutters te komen. De bruggen over de rivier en alle kruispunten zijn plekken waar het noodlot kan toeslaan. Daar wordt Sarajevose roulette gespeeld, ingewikkelder dan Russische.
Zijn gezin heeft water nodig en dat zal hij gaan halen. De stad is vol mensen die in hetzelfde schuitje zitten als hij, en die vinden allemaal een manier om door te gaan met hun leven. Het zijn geen lafaards maar evenmin helden
Dragan heeft zijn vrouw en zoontje nog net op tijd uit de stad kunnen smokkelen en droomt van de hereniging met zijn geliefde. Ook hij probeert uit het schootsveld van de vijand te blijven. “Degenen die macht en geld hadden voor de oorlog uitbrak zijn allang vertrokken, en degenen die nu macht en geld hebben, hebben dat aan de oorlog te danken, dus die hoeven niet zo nodig weg.”
De ligging van Sarajevo is een paradijs voor sluipschutters. De stad ligt in een dal omzoomd door heuvels. Van oost naar west stroomt de rivier Miljacka, smal en amper 20 kilometer lang. De rivier verdeelt de stad in een noordelijk en zuidelijk deel, verbonden door vele bruggen. Bij een daarvan, de Latijnse brug, vuurde Gavrilo Princip de fatale kogels af op de Habsburgse troonpretendent en zijn zwangere echtgenote. Met deze aanloop naar WO1 toonde Sarajevo aan over een talent voor kruitvat te beschikken.
De interessantste figuur in het boek is Pijl. Zij wordt geplaagd door ethische twijfel. Bij haar commandant heeft zij een vrije rol weten te bedingen waar zij haar kwaliteiten wel of niet voor zal inzetten. Deze commandant komt echter zelf onder druk te staan. De verdediging van Sarajevo trekt snuiters van divers allooi aan. Er doen criminelen mee die de oorlog ten bate van hun eigenbelang inzetten. Een taak die Pijl op zich neemt is de veiligheid van de cellist te beschermen. De sluipschutters zouden hem graag willen uitschakelen om zo de moraal van de bevolking te demoraliseren. Het is aan Pijl om dit te voorkomen. Zij kiest voor een radicale oplossing. Vervolgens komt ze zelf in de problemen gezien de gewijzigde machtsverhoudingen in het kamp van de verdediging.
Het is enigszins onbevredigend dat Galloway de drie verhalen los van elkaar heeft opgetekend. Waar hij wel overtuigend in slaagt is om aan de lezer duidelijk te maken hoe angst en onzekerheid bezit van je kunnen nemen als je omringd bent door sluipschutters. In Sarajevo heeft dat een kleine vier jaar geduurd. Dat is lang voor een horrorfilm.
middelr@xs4all.nl
