Leesimpressies
Tom-Jan Meeus: Duidelijkheid
- Nr. 17 - 2024
- Ter gelegenheid van de maand van de filosofie publiceerde Tom-Jan Meeus een boek over duidelijkheid. Op de omslag staat het hoofd van Geert Wilders en dat is niet toevallig. Meeus signaleert een belangrijke ontwikkeling binnen de politiek waarin het streven naar duidelijkheid de boventoon voert. Met duidelijkheid is op het eerste gezicht niets mis. In een democratie is het volk uiteindelijk de baas. Mensen hebben geen tijd en zin om de politiek grondig te volgen. De werkelijkheid is ingewikkeld wat het lastig maakt om tot een bezonken oordeel te komen. Duidelijkheid kan daarbij een hulpmiddel zijn. Meeus beschouwt duidelijkheid niet zo zeer als de oplossing voor het verkleinen van de afstand tussen beroepsmatige politici en de bevolking bestaande uit leken maar juist als de kern van het probleem. Rond de eeuwwisseling is dat begonnen. Het paarse kabinet was een verbond van klassieke tegenstanders de liberalen en de sociaaldemocraten. Vanaf dat punt zetelt de oppositie op de flanken. Met Pim Fortuyn brak de bloeiperiode van het populisme aan. Ik zeg wat ik denk en denk wat ik zeg. Fortuyn kreeg bekendheid met het boek “De puinhopen van acht jaar paars”. Op dat moment behoorde Nederland tot de top van de wereld als het gaat om vrijheid, welvaart en veiligheid. Voor nuance was op dat moment geen plaats meer. Politiek is gebaat bij redelijkheid en gematigdheid om, wat een primaire taak is, de chaos te bestrijden.
Rond de eeuwwisseling vindt de aanslag op de Twin Towers plaats. Dat plaatst de verhouding tussen moslims en niet-moslims op scherp. De sociale media nemen in belang toe en zij benutten rancune en hysterie als brandstof. De klassieke journalistiek neemt in belang af. Politici hanteren hun eigen mediakanalen waarin ze zonder lastige vragen hun opinies de wereld in slingeren. Na de moord op Fortuyn fungeert Rita Verdonk korte tijd als boegbeeld van het populisme. Inmiddels is Geert Wilders de fakkeldrager. Meeus geeft een scherpe analyse van de politicus Wilders. Hij maakt gretig gebruik van bronnen binnen de fractie van de PVV om de stijl van de leider te fileren. Wilders komt naar voren als een man met een kort lontje die geen hoge pet op heeft van zijn eigen geestverwanten. In de Kamer dient hij bij het minste of geringste een motie van wantrouwen in. Hij geeft af op bolwerken van de democratische rechtsorde als het parlement, de rechterlijke macht en de Europese Unie. Met zijn uitspraak over minder Marokkanen krijgt hij een veroordeling van de rechter zij het zonder strafoplegging. Aan het politieke handwerk, hoewel hij zeker een vaardig debater is, komt hij niet toe. Wel praten over een kopvoddentaks maar een wetsontwerp indienen gebeurt niet. Wilders staat symbool voor spektakelpolitiek. Hij speelt graag op de vrouw: heks of tassendrager.
Duidelijkheid wordt het nieuwe bewijs van politieke zuiverheid. Vereenvoudiging als uitgangspunt, eenzijdigheid als oplossing. Fouten benoemen, van anderen. Grenzen stellen, aan anderen
Meeus maakt in zijn analyse veelvuldig gebruik van klassieke denkers als Niccolo Machiavelli en Max Weber. Hij grijpt teug op zijn ervaring als beginnend journalist in Den Haag. Toen zat hij met vakgenoten te luisteren naar een bandopname met de tekst van Ruud Lubbers gemaakt tijdens de wekelijkse persconferentie. Dat gaf eindeloze stof voor discussie over wat de premier bedoeld kon hebben. Duidelijkheid was nog niet aan de macht. Meeus vraagt zich ook af welke rol de journalistiek speelt in de geschetste ontwikkeling. Mij valt voortdurend op hoe hijgerig en slaafs de televisiejournalistiek achter de waan van de dag aanloopt. De talkshows hebben informatie al lang ondergeschikt gemaakt aan entertainment. Je ziet journalisten hengelen naar een kwootje als bewindspersonen naar of van de ministerraad komen. Of ze staan te trappelen bij een dichte deur van een fractiekamer. Neem bijvoorbeeld Mariëllee Tweebeeke meermaals genomineerd voor de Sonja Barend trofee. Als Geert Wilders in de serie lijsttrekkers gesprekken van Nieuwsuur opmerkt dat hij in hart en nieren democraat is, vergeet zij te vragen waarom hij die principes dan niet toepast binnen zijn eigen partij. Neem bijvoorbeeld Eva Jinek meermaals genomineerd voor de Sonja Barend Trofee. Als Geert Wilders eindelijk in haar praatprogramma verschijnt gebeurt dat via een poezenfilmpje. Wie via de media de politiek wil volgen kan beter terecht bij de geschreven pers. Daar tref je artikelen die verder reiken dan de dagelijkse ophef. Behalve Meeus (NRC) zijn er gelukkig nog Sheila Sitalsing (Volkskrant), Hans Goslinga (Trouw) en Coen van de Ven (De Groene Amsterdammer).
Meeus heeft het vooral over de politicus Wilders. Bij publieke figuren zou het geen kwaad kunnen ook wat meer zicht te krijgen op de persoon achter de politicus. Wat bij Wilders opvalt is zijn gebrek aan empathie en aan zelfreflectie. Hij speelt liever de man dan de bal. Samenwerken met anderen kan hij niet. Die keer dat hij aan een kabinet van CDA en VVD gedoogsteun verleende, liep hij weg zodra een eerste lastige dossier zich aandiende. Het zou mij niet verbazen als Wilders een hoge score boekt op het autisme spectrum.
Hoewel Meeus een zeer lezenswaardig boek heeft geschreven kost het mij wel enige moeite om duidelijkheid als zondebok te accepteren. Met het streven naar duidelijkheid is niets mis. Het wordt pas problematisch als duidelijkheid zich versmalt tot simplisme. Dan ontstaat er pas een vertekening van de werkelijkheid die bedreigend is voor de democratische rechtsorde. Met Wilders als kampioen spelen vele politici en hun spindoctors die spelletje van harte mee. Journalisten zouden wel eens meer tegengas mogen geven. Zij slikken vele feitenvrije opvattingen als zoete koek. Nareis op nareis op nareis.
Interessant is de opvatting die ik meer dan eens via CNN kreeg geserveerd. Journalisten moeten als het om partijpolitieke verschillen gaat strikt neutraal zijn. Gaat het om democratie en rechtsstaat dan behoren journalisten juist partijdig te zijn. Hun vak bestaat bij de gratie van democratie en rechtsstaat. Komen die in het geding dan past assertiviteit. Tenslotte is er nog een schakel die in deze kwestie extra aandacht verdient. Trump en Wilders zijn wie ze zijn. Zij kunnen pas gevaarlijk worden als hordes mensen blindelings deze charlatans volgen. De democratische rechtsorde zou meer verankerd mogen zijn binnen het electoraat van tegenwoordig.
middelr@xs4all.nl
