Leesimpressies
Aleksandar Hemon: Het boek van mijn levens
- Nr. 14 - 2022
- Ter voorbereiding van een bezoek aan Sarajevo ging ik op zoek naar bijpassende literatuur. De oude Bosnische held Ivo Andric kwam niet in aanmerking. Ooit schonk ik hem, winnaar van de Nobelprijs in 1961, aandacht op mijn site. Andric verwijst naar de sentimenten uit het verleden. Liever verdiepte ik me in de moderne tijd, hoewel op de Balkan het verleden nooit voorbij is. Aleksandar Hemon heeft naam gemaakt met het schrijven van fictie. Hij doet dat niet in zijn moedertaal maar in het Engels. Er bleek van hem een autobiografisch werk in het Nederlands beschikbaar te zijn. Het is minder een echte autobiografie maar meer een autobiografische bloemlezing. Bijna alle hoofdstukken verschenen eerder afzonderlijk in tijdschriften tussen 2000 en 2014. Daardoor is als vanzelf een thematische ordening ontstaan. Op zich is daar weinig mis mee. De gekozen aanpak leidt wel tot verschillende doublures. Op een gegeven moment weet de lezer wel dat zijn ouders op de vlucht voor de oorlog in eigen land zijn neergestreken in Ontario Canada. Hemon bezit een grote schrijfvaardigheid waardoor de minpunten niet te zwaar wegen. Zelf is hij terechtgekomen in Chicago. Veel aandacht besteedt hij aan het onderwerp identiteit of zoals hij dat noemt alteriteiten. Zo verwerf je meerdere levens.
Hemon is zelf het product van een smeltkroes. Hij werd in 1964 geboren als Joegoslaaf. Zijn vader was afkomstig uit Oekraïne. Zijn moeder was van Bosnisch Servische origine. Hemon spaart zichzelf in zijn werk niet. Hij begint met te vertellen over de ergernis die de geboorte van zijn 4,5 jaar jongere zus bij hem te weeg bracht. Daar zat hij niet op te wachten. Nooit meer alle chocolade voor jou alleen. Als zijn ouders hem voor het eerste met de baby alleen laten, probeert hij haar te wurgen. Vanaf dat moment accepteert hij het rijk niet meer alleen te hebben. De rest van zijn leven houdt hij onvoorwaardelijk van zijn zus. Hemon neemt de verantwoordelijkheid op zich voor het grijze haar dat zijn moeder op jonge leeftijd kreeg. Zijn jeugd bestaat uit seks drugs en rock and roll. Daarnaast is hij een fanatiek lezer. Als hij verbonden raakt aan een tijdschrift als redacteur mag hij met zijn vriendenkring graag de spot drijven met de socialistische schijn van zijn land. Joegoslavië vormt nog een geheel. De stad Sarajevo is hem dierbaar. De stad zit in zijn systeem. Hij is fan van FK Zeljecnicar dat in 1972 eenmalig kampioen van het land werd. Als Slovenië en Kroatië zich afsplitsen begint het ook in Bosnië te rommelen dat dan deel uitmaakt van de Joegoslavische romp waarin Servië de lakens uitdeelt. Het revanchisme steekt in Belgrado de kop op. De meerderheid in Bosnië is moslim en dat deugt niet. Radovan Karadzic betreedt het toneel. Het geestelijk klimaat raakt vergiftigd. Nationalisme wordt de heersende religie.
Aanvankelijk, voor de aanvang van de oorlog, was Karadzic niet meer dan een middelmatige psychiater, een stuiverdichter en een kleine oplichter; bij zijn arrestatie was hij een volwaardige charlatan met een pluk haar tegen zijn voorhoofd geplakt om energie aan te trekken
Hemon krijgt een grote teleurstelling te verwerken als hij zijn favoriete hoogleraar op bijeenkomsten naast Karadzic ziet verschijnen waar zij het genocidale vuur aanwakkeren. Hij vraagt zich af of hij in de omgang met zijn leermeester deze kwalijke trekjes niet eerder had kunnen ontdekken.
Het geweld speelt in het boek op de achtergrond een permanente rol. Toch beschrijft Hemon ook de nodige vrolijke momenten. Dat gebeurt als hij het heeft over de hond die een trouw onderdeel van het gezin uitmaakt of als het gaat om het ongeëvenaarde recept van de borsjt dat de familiebijeenkomsten tot een succes maakt. Hij beschrijft het plezier dat hij met zijn zusje beleeft als de familie tot een oponthoud in Rome wordt gedwongen tijdens een vakantie naar Afrika. In het hotel doden zij de tijd met het bekijken van nagesynchroniseerde films en veren op als John Wayne een saloon vol schurken betreedt met de woorden: buon giorno.
Hemon krijgt op een bepaald moment de uitnodiging om een studie in Chicago te volgen. Als hij daar verblijft breekt thuis de oorlog uit en besluit hij niet terug te gaan. Hij vraagt asiel aan. Dan is hij vreemdeling in de Verenigde Staten. Als mensen op basis van zijn accent vragen waar hij vandaan komt noemt hij uit verveling Luxemburg. Sarajevo blijft in zijn systeem. Geleidelijk begint hij zich thuis te voelen, maar wat is thuis. In een apart hoofdstuk geeft hij twintig redenen waarom hij Chicago niet wil verlaten. Hij maakt van nabij de dynastie van de Chicago Bulls mee. Hij trouwt met een Amerikaanse.
Gedurende het hele boek onderscheidt Hemon zich met behulp van een grote welsprekendheid. De toon is afstandelijk luchtig ook als hij zware onderwerpen behandelt. Dat verandert in het slothoofdstuk. Als bij hun jongste dochter van amper negen maanden bij een routinecontrole een afwijking wordt geconstateerd, is verder onderzoek noodzakelijk. Zij blijkt een hersentumor te bezitten. Dan belanden de ouders en het iets oudere zusje in een nachtmerrie. Het gaat van complicatie naar complicatie. Van wanhoop naar hoop en weer terug. De omgeving leeft mee maar de ouders kunnen het niet meer aanhoren als de omgeving weer eens melding maakt dat zij geen woorden kunnen vinden. Het is een aangrijpend verhaal dat een schaduw over de rest van het boek werpt. Ook in de diepste dalen laat Hemon zien dat hij een echte schrijver is.
middelr@xs4all.nl
