Leesimpressies
Arnaldur Indridason: Schemerspel
- Nr. 26 - 2013
- Heimwee komt in buien. Zo kun je overvallen worden door heimwee naar de Koude Oorlog. De wereld een speelbal voor twee supermachten. Heerlijke eenvoud. Sinds de val van de muur is de wereldorde een onontwarbaar gekrioel van landen en bevolkingsgroepen die elkaar naar het leven staan al dan niet onder supervisie van opperwezens met dubieuze inborst. In de Koude Oorlog wist je wie de strijdende partijen waren. Het was altijd Karl Marx tegen Henry Ford. Het enige dat wisselde was de plek van het strijdtoneel. Het was ongepast om op eigen grondgebied de confrontatie te zoeken. De arena van de Koude Oorlog was elders. Dat kon in Berlijn zijn, in het Midden-Oosten of in de wateren rond Cuba. Op enig moment diende IJsland zelfs als arena, een land zonder grondstoffen met een excentrische ligging en slechts een paar honderdduizend inwoners. De Koude Oorlog moet in wanhopige doen geweest zijn. In de jaren zeventig was Reijkjavik het toneel van de wereldkampioenschapsmatch tussen titelverdediger Boris Spassky en uitdager Bobby Fischer. Rusland tegen Amerika. Nooit heeft een schaakwedstrijd zo in de belangstelling gestaan als bij dit gevecht het geval was.
Indridason laat zijn thriller spelen tegen de achtergrond van de strijd om de wereldtitel. Voortdurend laat hij zien hoe deze wedstrijd de gemoederen bezig houdt. Rusland beschikte over een heel leger van geweldige grootmeesters. Spassky was de laatste in een lange rij. Daar tegenover stond het grillige genie Fischer. Tegenover hem verbleekten de tegenstanders tot goed afgestelde robots. In Reykjavik was er al spanning voor het begin. Fischer had veel noten op zijn zang en het bleef lang onzeker of hij wel zou komen. Hij had een eisenpakket dat nu eens ging over het prijzengeld en dan weer over de inrichting van de speelzaal. Het was hem niet makkelijk naar de zin te maken. Eindelijk namen de rivalen achter de speeltafel plaats en kon het publiek ervaren of Fischer zijn reputatie zou waarmaken. Tijdens de match moest er in de nacht een zwembad voor Fischer vrijgehouden worden zodat hij baantjes kon trekken als hij daar zin in kreeg.
Er was Bobby Fischer gevraagd waar hij in de schaaksport het meest van genoot, wat hij in de strijd met een waardige tegenstander het mooiste moment vond. Het antwoord was: when you break his ego
Indridason begint zoals gebruikelijk met de vondst van een lijk. In een bioscoop treft een portier na een voorstelling een doodgestoken bezoeker aan. Het lijk behoort toe aan de 17-jarige Ragnar, een gepassioneerd filmliefhebber. Ragnar had de gewoonte om tijdens zijn filmbezoek geluidsopnamen te maken zodat hij later bij het afspelen zijn bioscoopbezoek kon herbeleven. De geluidsapparatuur blijkt verdwenen. Al snel ontstaat het vermoeden dat Ragnar tijdens de voorstelling bij toeval informatie heeft opgenomen die hem noodlottig is geworden. Geleidelijk wordt duidelijk dat de verboden opname te maken heeft met de schaakmatch die op dat moment gaande is. Indridason loopt stapsgewijs na wie de moord heeft gepleegd en waarom.
Het verhaal wordt verteld vanuit het perspectief van de twee agenten die met de opsporing zijn belast. Tussen de twee bestaat een zeker wantrouwen omdat de aanwijzingen waarover zij beschikken niet allemaal gedeeld worden. Bij beide agenten krijgt de lezer een kijkje in hun privéleven. Marion Briem, belast met de leiding van het onderzoek, heeft een door tuberculose geteisterde jeugd achter de rug. Indridason last nogal wat flashbacks naar die jeugd in zonder dat die voor de opsporing van de zaak noodzakelijk zijn. Ondanks deze overbodige sfeerschetsen weet Indridason de omvang van het verhaal beperkt te houden in vergelijking met de meeste Scandinavische thrillerschrijvers. Die soberheid is ook al herkenbaar in de titels. Van Indridason zijn buiten Schemerspel elf boeken in het Nederlands vertaald die allemaal een titel bevatten bestaande uit één woord. In de meerderheid van die gevallen bezit die titel tenminste twee keer de letter o. Het is moeilijk voorstelbaar dat een IJslandse schrijver tijdens zijn werkzaamheden rekening houdt met het effect van zijn taal op het Nederlands. Het zal wel een curieus toeval betreffen. Hoewel Indridason vakbekwaam zijn verhalen weet af te wikkelen is zijn schrijfstijl zowel sober als vlak. Zijn boeken zorgen voor enkele uren leesplezier maar blijven niet lang in het geheugen hangen. Daarvoor ontbreken de elementen die een boek uittillen tot iets bijzonders zoals een wervelende schrijfstijl of een aansprekende hoofdpersoon. Wel is Schemerspel de herinnering aan een bijzondere periode in de IJslandse geschiedenis zoals ook de dreigende visserijoorlog met het Verenigd Koninkrijk uit diezelfde periode dat was naar aanleiding van de eenzijdig uitgeroepen uitbreiding van de territoriale zeemijlen. Even vormde IJsland het middelpunt van de wereld. In de jaren tachtig gebeurde dat nog een keer bij de wapenonderhandelingen tussen Reagan en Gorbatsjov. Daarna moesten we wachten op de komst van dubieuze bankproducten om een glorietijd qua aandacht in de internationale media te realiseren. Met dank voor de steun van Nout Wellink.
