Leesimpressies
Edna O'Brien: Een meisje van buiten
- Nr. 27 - 2013
- Wie wel eens een bezoek heeft gebracht aan de Ierse literatuur, komt in de memoires van Edna O’Brien veel oude bekenden tegen. Het volledige standaardrepertoire verschijnt op het appel. Daar zijn ze weer: de armoede, de patriottistische vrijheidsdrang, het katholicisme en ook het gebruikelijke vlaggenschip is van de partij: de zuipschuitende vader. De vader van Edna O’Brien richt zelfs een wapen op zijn familieleden als zij weigeren hem van drank te voorzien. Het was een verre van idyllische jeugd op het platteland van Ierland in de jaren dertig. Edna O’Brien groeide op als de jongste in een gezin met vier kinderen. Haar leven begint pas echt als zij die jeugd achter zich laat en als vrijgevochten vrouw voor een eigen bestaan in de stad kiest. Eerst in Dublin, daarna in Londen en New York. Edna O’Brien volgt wat haar hart haar ingeeft en deinst niet terug voor zeven sloten tegelijk. We maken kennis met een hele stoet minnaars waaronder veel bekende namen uit film, literatuur, muziek en zelfs psychiatrie. Dat levert niet louter vleiende portretten op. Tussen alle gedropte namen blijft bij mij de indruk achter dat de beroemde antipsychiater R.D. Laing een charlatan was. De auteur heeft de memoires verlevendigd met vele foto’s van zichzelf, zodat we een indruk krijgen waar al die mannen op afstevenden.
Dat Edna O’Brien een vooraanstaande positie in de Ierse literatuur zou verwerven lag niet voor de hand. Van huis uit liet de bagage te wensen over. Haar moeder zou zich haar leven lang verzetten tegen het schrijverschap van de dochter. Op kostschool was er de lucht van boenwas en kool en was het pletsen geblazen met lampetkannen vol ijskoud water. Haar leertijd in een Dublinse apotheek wees ook al niet in literaire richting. Op jonge leeftijd volgde een huwelijk verrijkt met twee zonen. In korte tijd slaat de hevige verliefdheid op een radiojournalist om in afkeer. Wie voornemens in een vechtscheiding verwikkeld te raken kan bij O’Brien terecht voor tips en trucs. Ultiem dreigement van de scheidende vader was de kinderen mee te nemen naar Nieuw-Zeeland. Zijn conclusie over zijn echtgenote als beginnend schrijfster luidde: ‘je kan schrijven en dat vergeef ik je nooit’. O’Brien wist vanaf jonge leeftijd dat ze wilde schrijven. Voor werken die voor inspiratie konden zorgen was ze aangewezen op gebedenboeken.
In zo’n dorpje van niks waren er merkwaardig genoeg zevenentwintig dranklokalen, drie kruideniers, één stoffenwinkel, één drogist, nul bioscopen en nul bibliotheken
Zonder gunstige voortekenen in de sterren debuteerde Edna O’Brien in 1960 met The country girls . De memoires met de verwante titel Country girl verscheen meer dan een halve eeuw later. De parallel is in de vertaling overeind gebleven. Van De buitenmeisjes naar Een meisje van buiten.Het schrijven van de memoires ging van start op 78-jarige leeftijd. Ze heeft net bij een onderzoek in het ziekenhuis te horen gekregen dat haar gehoor ernstig is aangetast. Ook heeft ze in de krant moeten lezen dat haar houdbaarheidsdatum voorbij is en dat ze een ‘Molly Bloom in de aanbieding is’. Hoewel ze zich had voorgenomen om nooit haar memoires te schrijven, is de prikkeling groot genoeg om dat toch te doen.
Het label memoires doet recht aan het autobiografische proza dat de lezer aantreft. In tegenstelling tot een dagboek is er de uitgestelde reactie op wat is meegemaakt. De tijd heeft uitgefilterd wat de schrijver de moeite waard vindt om vastgelegd te worden. Een autobiografie is het niet geworden. In een autobiografie behoort recht gedaan te worden aan alle belangrijke facetten dat het leven van de hoofdpersoon getekend heeft. Bovendien verwacht je in een autobiografie iets van een balans. De auteur pleegt reflectie en trekt lessen uit wat zich allemaal heeft afgespeeld. In Een meisje van buiten rijgt O’Brien de voorvallen aaneen. Het is vooral beschrijving zonder evaluatie. De lezer moet maar oordelen. Daardoor wordt de lezer het inzicht onthouden dat de schrijver zelf heeft verworven. Het was haar leven en dan wil je weten wat dat voor haar heeft betekend. Het boek blijft nu steken in een verzameling losse anekdotes ook al zijn die soms onderhoudend om te lezen. Wat minder verliefdheid en wat meer analyse zou een evenwichtiger boek hebben opgeleverd. Maar ja, dan staat Richard Burton op de stoep of zit je naast Marlon Brando of brengt Paul McCartney je naar huis of komen Roger Vadim en Jane Fonda logeren.
Hoewel O’Brien haar vaderland ontvlucht was vanwege de bekrompenheid en censuur, keert ze aan het eind van haar leven terug naar het Ierse platteland. De omgeving is vijandig. Connemara hoe wild, ruig en schilderachtig ook, valt tegen. Edna O’ Brien is een vrouw van de wereld die niet meer in Ierland past. Toch eindigt het boek opgetogen. O’Brien heeft de 3D-film Cave of forgotten dreams van Werner Herzog gezien. Ze is deelneemster en geen toeschouwer. Het is tijd voor een laatste feestmaal.
