Leesimpressies
Etienne van Heerden: Dertig nachten in Amsterdam
- Nr. 32 - 2022
- Via een roman van Vamba Sherif las ik hoe een toevallige relatie kan ontstaan tussen iemand uit Afrika en Nederland. Anders dan met Liberia zijn de dwarsverbanden tussen Zuid-Afrika en Nederland intensiever. Een voorbeeld onder velen is Etienne van Heerden. Hij schrijft in het Afrikaans en de hier besproken roman dateert uit 2009. De Nederlandse vertaling volgt twee jaar later. Ooit begon ik aan dit boek en struikelde over de eerste bladzij. Daar schrijft de auteur dat een asfaltweg zich over het stuur buigt. Een paar zinnen verder duikt het woord dus op zonder dat er sprake is van een verklaring en tot slot vindt er een verwijzing naar een verklarende woordenlijst plaats waarin het aangekondigde woord ontbreekt. Dankzij Vamba Sherif deed ik een nieuwe poging en werd me duidelijk dat je het belang van een eerste bladzij niet moet overschatten. Het boek vertelt over een ingrijpende gebeurtenis uit het leven van Henk de Melker, die als man van 47 een kabbelend bestaan kent als museumassistent. De Apartheid uit zijn jeugd is voorbij, de criminaliteit floreert. Dan brengt de post hem een brief uit Nederland die hem confronteert met een bewogen periode van vroeger. Tante Zan met wie het contact lang is verbroken blijkt overleden, zo laat een advocaat hem weten.
Henk is opgegroeid bij zijn grootmoeder OmaOlivier en haar jongste dochter Zan. Dat was een minder geïsoleerde plek dan het boerenbedrijf dat door zijn ouders werd gerund. Moeder was Engels en vader leed aan depressies. Henk was voorbestemd het familiebedrijf voort te zetten. Zelf had hij andere plannen. Het was zijn droom ontdekkingsreiziger te worden en dan liever als Livingstone dan als Stanley. Tante Zan is een excentrieke en ongrijpbare verschijning. Ze lijdt aan epileptische aanvallen. Ze droomt van een loopbaan in Hollywood, geeft zich over aan seksuele uitspattingen en identificeert zich met de bevolkingsgroep Xhosa. De jonge Henk is bang voor zijn tante. Hij probeert haar zelfs met behulp van een spin te vergiftigen. Tante is dol op haar neefje al geeft zij daar op eigenzinnige wijze uitdrukking aan. Ze heeft hem ooit een boek met werk van Vincent van Gogh cadeau gedaan dat bij hem een verpletterende indruk achterlaat. Als de grond haar te heet onder de voeten wordt, neemt Zan de wijk naar Amsterdam en verdient haar brood als actrice in het theater. Via de brief van een Amsterdamse advocaat bemoeit tante zich opnieuw met het leven van Henk. Zij heeft hem tot erfgenaam gemaakt maar hij zal naar Amsterdam moeten komen om de inhoud te vernemen. Op naar een kennismaking met een ver land dat 12 generaties eerder vertrouwd was.
Er is water onder de huizen, onder het wegdek. Daar drijft Amsterdam op. Misschien breekt de stad op een dag los van het benauwende platteland, weg van de dorpjes en de polders, de conservatieve, stijve gemeenschappen die zijn eigen land met Nederland gemeen heeft
Het testament van tante bepaalt dat Henk haar woning met uitzicht over de Amstel erft op voorwaarde dat hij daar gaat wonen. Zo niet dan komt de woning in het bezit van haar laatste minnaar, een straatmuzikant en gewezen Luandese concertmeester. De straatmuzikant heeft als podium het Leidseplein en opereert in het gezelschap van een bedelares en een zakkenroller. Ook bij dit gezelschap doet Henk nieuwe inzichten op over zijn tante.
Tante heeft meer verrassingen in petto. Henk geniet van zijn verblijf in Amsterdam en bezoekt de toeristische attracties inclusief de Wallen. Zijn zintuigen komen tot leven. Ooit stond hij bekend als Henk Pardon die zich op voorhand excuseerde voor van alles en nog wat. Hij logeert in het schrijvershuis aan het Spui dat al zo dikwijls een figurantenrol in de literatuur heeft opgeëist. Vorige week trof ik het pand nog aan in Biecht aan mijn vrouw. Net als Pieter Waterdrinker memoreert Henk onder meer het lawaai van de voorbijrazende trams en de steile trap. Het onderkomen in het schrijvershuis heeft hij te danken aan zijn nevenfunctie als schrijver van monografieën. De laatste klus die hij om handen heeft, is gewijd aan Cornelius van Gogh, de jongste broer van Vincent, die een periode in Zuid-Afrika doorbracht. Het dilemma tussen blijven en naar huis teruggaan neemt bezit van hem. Herinneringen komen terug op het netvlies. Steeds duidelijker wordt dat tante Zan tot over haar oren in de anti apartheidsbeweging actief was. Kwesties van vroeger komen in een nieuw daglicht te staan. Een groot deel van de roman komt tante Zan zelf aan het woord. Haar taalgebruik is net zo exuberant als zijzelf. Voor iedereen heeft zij bijnamen en troetelnamen beschikbaar. Het is suikerbossie hier en suikerbossie daar. Naast de van origine wat droogstoppelige Henk doet het betoog van Zan wat geforceerd aan. Tante en Henk waren door de omstandigheden tot elkaar veroordeeld maar uit ander hout gesneden. Impact is niet voorbehouden aan gelijk gestemde zielen. Het verblijf in Amsterdam heeft Henk voor altijd op een ander spoor gebracht.
middelr@xs4all.nl
