Leesimpressies
Penelope Fitzgerald: De boekhandel
- Nr. 12 - 2018
- De boekwinkel die Florence Green begint in een plaatsje aan de Noordzeekust van Suffolk heeft nog geen concurrentie te duchten van webwinkels. Het verhaal speelt eind vijftiger jaren. Florence Green is een weduwe van vijftig die ooit in haar jonge jaren werkzaam was in een boekwinkel. Daar leerde zij haar echtgenoot kennen. Diezelfde echtgenoot liet haar achter met een bescheiden geldbedrag. Zij wil haar vleugels uitslaan. Ze vindt het een aansprekend idee om het dorp te verrijken met een boekwinkel. Boeken bieden een venster op de wereld. Zou het dorp daar niet bij gebaat zijn? De zelf benoemde elite van het dorp onder aanvoering van Violet Gamart denkt daar anders over. Het beoogde winkelpand, het oude huis, staat al enkele jaren leeg. Bovendien is er een bijgebouw dat uitstekend als magazijn kan fungeren. Florence Green overweegt een bod uit te brengen op het oude huis. Violet Gamart acht het oude huis de ideale vestigingsplaats voor een Centrum voor Muziek en de Kunsten. Dat zou voor het dorp en voor haar een prestigieus project zijn. Na lang dubben gaat Florence Green tot de aankoop over. De elite zal haar op alle mogelijke manieren tegenwerken. Desnoods wordt met behulp van goede connecties de politiek gemobiliseerd om via regelgeving het initiatief van Florence te dwarsbomen.
Penelope Fitzgerald (1916-2000), debuteerde op latere leeftijd als romanschrijver. Haar in omvang bescheiden boeken duiken graag in het recente verleden. Ze heeft een voorliefde om buitenbeentjes te portretteren. Zelden of nooit zijn haar hoofdpersonen gehaaide types. Hun omgeving is dat soms wel. In de ogen van Fitzgerald bestaat de wereld uit verdelgers en verdelgden. De eerste categorie wint altijd. Haar sympathie ligt bij de laatste categorie. Drie keer werd zij genomineerd voor de Booker Prize onder meer voor De boekhandel en werd één keer als winnaar gehuldigd. Haar romans blinken uit in elegante formuleringen. De sfeertekeningen zijn stijlvol. De boekhandel mag gelden als een typische Fitzgerald.
Diverse bewoners uit het dorp figureren in het verhaal. De meeste mensen leiden een teruggetrokken bestaan maar iedereen is uitstekend op de hoogte van de laatste nieuwtjes. Roddel en achterklap gedijen. Het dorp bevindt zich in een neerwaartse spiraal. Om de vijftig jaar valt er een voorziening weg. De ingestorte draaiburg is nooit gerepareerd, de oude spoorlijn is gesloten en de laatste grote overstroming heeft de zeewering weggeslagen. De gemiddelde leeftijd is aan de hoge kant. Een enkeling werkt in Londen bij de BBC al weet niemand wat hij daar precies doet. Dat is sowieso een beetje het probleem met Londen. En dan woont hij ook nog ongehuwd samen. Fitzgerald schept er plezier in om de benepenheid van de bewoners breed uit te meten.De middelbare leeftijd werd bij mensen uit de betere kringen van East Suffolk gekenmerkt door een crisis, waarna de meerderheid aquarellen met landschappen ging schilderen
Zonder vlagvertoon opent Florence Green haar winkel, die aanvankelijk best aardig loopt. Boeken over landhuizen en kerken in Suffolk lopen goed net als autobiografieën van staatsmannen. Filosofie en poëzie zijn winkeldochters. Haar winkel fungeert tevens als bibliotheek waar belangstellenden boeken kunnen lenen. Niet toevallig wordt die functie overbodig als het dorp voor het eerst in de geschiedenis een openbare bibliotheek krijgt. Het dorp kent twee notariskantoren en de meest uitgekookte daarvan werkt voor Violet Gamart. Als iets haar niet zint, volgt er een dreigend juridisch schrijven. Het is op je strepen staan versus naïviteit. Fitzgerald geeft een erg zwart-wit beeld van de verhoudingen.
Gelet op de boekenbranche is de situatie van 1959 moeilijk vergelijkbaar met die van tegenwoordig. Amazon moest als boosdoener nog geboren worden. Dictaten kwamen toen niet van een monopolist maar van de uitgever, die het eigen aanbod verdeelde in A, B en C boeken. De A boeken zijn de geliefde succesnummers. Een boekwinkel kon alleen exemplaren A boeken afnemen op voorwaarde dat tegelijk ook B en C boeken werden ingekocht. Bestellingen werden pas geleverd als er voldoende verzoeken geclusterd konden worden. Afzonderlijke bezorging van slechts enkele boeken was onmogelijk. Een klant werd zo gedwongen tot soms maanden wachten.
Verwarring trad op toen Lolita van Nabokov op de markt verscheen. Rumoer snelde de verschijning vooruit. Florence Green loste het dilemma van wel of niet bestellen op door een beroep te doen op de senioriteit van meneer Brundish. Hij krijgt een week de tijd om advies uit te brengen. Zij neemt zijn oordeel over. ‘Ik heb Lolita gelezen, zoals u gevraagd heeft. Het is een goed boek en daarom moet u proberen het aan de inwoners van Hardborough te verkopen. Ze zullen het niet begrijpen, maar dat is des te beter. Begrijpen maakt de geest lui.’
De onverstoorbaarheid van Florence Green bereikt uiteindelijk een grens. Ze besluit het dorp te verlaten waar zij altijd import is gebleven. De gevestigde krachten trekken aan het langste eind. Een dorp kan heel goed zonder boekwinkel.
