Leesimpressies
Sayaka Murata: Buurtsupermens
- Nr. 18 - 2020
- We wisten wel dat vakkenvullers een vitaal beroep hebben al stonden we er nooit bij stil. De coronacrisis opende de ogen. Naast vitaal is het ook een riskant beroep. Je zal je werk maar moeten doen te midden van klanten die jou omverlopen in hun gevecht om handgel of toiletpapier. Dan komen er veel vochtdruppels vrij. Een roman met een hoofdrol voor een buurtsupermedewerker vormt een uitzonderlijke gebeurtenis. De Japanse Sayaka Murata schreef zo’n roman en oogstte daarmee veel belangstelling ook in het buitenland. Het is een onalledaags verhaal geworden. Keiko Furukura is nu 36 jaar. Vanaf de opening, inmiddels 18 jaar terug, is zij werkzaam in de winkel. Ze zag collega’s komen en gaan. Veel studenten zien een buurtsuper als mogelijkheid voor een tijdelijke bijverdienste. Daarna vertrekken ze om een echt beroep uit te oefenen. Keiko is aan haar achtste manager toe. Ze heeft nog steeds de status van flexwerker. Keiko blijft. Ze is gelukkig met wat ze doet. Een half leven is voorbij gevlogen. Vaste patronen geven houvast. Waarom zou je daar aan tornen? Toch brengt de roman Keiko in omstandigheden waarbij haar zekerheden ter discussie komen te staan. Het is de vraag of zij een nieuwe weg in zal slaan.
Met Keiko Furukura is iets bijzonders aan de hand. Ze voelt niet goed aan wat de omgeving van haar verwacht. Haar reacties zijn buiten proportie. De auteur geeft enkele voorbeelden uit de jeugd van Keiko waarbij zij maatschappelijk ongepast gedrag etaleert. Op de basisschool raakten twee jongens met elkaar slaags. Toen er geroepen werd dat ze op moesten houden, pakte Keiko een schop en sloeg een vechtersbaas met een klap op het hoofd neer. Wat anderen abnormaal vinden is voor Keiko normaal. Ze besluit om ongestoord haar gang te kunnen gaan zo veel mogelijk in de pas te lopen. Omdat zij de normen en waarden van haar omgeving niet geïnternaliseerd heeft, is kopieergedrag voor haar een overlevingsmechanisme. Haar manier van praten is zelfs een mengeling van hoe haar collega’s in de supermarkt praten. De rituelen van het werk leeft ze strikt na. De vakken worden bijtijds aangevuld, de aanbiedingen staan goed zichtbaar opgesteld en de geluiden zoals het scannen van een barcode of het geklingel bij binnenkomst van een klant geven een vertrouwd gevoel. De handleiding protocolleert de werkzaamheden. Op Keiko wordt nooit tevergeefs een beroep gedaan als er overgewerkt moet worden.
Zwijgen was voor mij de beste aanpak, en de meest logische manier om door het leven te gaan. Ook al stond er op mijn schoolrapport dat ik meer vriendjes moest maken en lekker buiten moest spelen, ik was vastbesloten niet meer te praten dan strikt noodzakelijk
Het zijn van buurtsupermedewerker is meer dan een baan. De winkel is 24/7 open en reguleert buiten werktijd het leven van Keiko. Haar maaltijden betrekt ze uit de winkel. Het uniform zit als gegoten. Toch proberen anderen Keiko soms tot een koerswijziging te brengen. Haar zus maakt zich ongerust of het werken in de winkel op termijn wel genoeg voldoening geeft. De vriendenkring met wie Keiko incidenteel contact heeft verbaast zich over de benauwdheid van haar leven. Waarom heeft ze geen vriend en trouwt ze niet? Langzamerhand zet ze zelf vraagtekens bij haar toekomst. Nieuwe medewerkers worden in vergelijking met haar steeds jonger en wordt het werk niet te zwaar met het klimmen van de jaren. Door haar contact met Shiraha komt alles in een stroomversnelling. Shiraha is wat ouder en heeft een tijdje in de buurtsuper gewerkt. Hij doet weinig maar levert wel volop kritiek. Een baantje in de winkel vindt hij van laag allooi. Medewerkers worden uitgebuit en zouden daar geen genoegen mee moeten nemen. Shirara wordt ontslagen. Als Keiko en Shiraha elkaar na zijn dienstverband bij toeval ontmoeten, trekt hij bij haar in. De twee hebben geen verhouding maar leven uit nood samen in een kleine ruimte. Shirara zet Keiko aan tot het nemen van ontslag en op zoek te gaan naar een betere baan met een beter salaris. Keiko geeft gevolg aan zijn oproep en bevindt zich op een kruispunt van haar leven. De opdringerige en activistische Shiraha vergezelt haar als zij eindelijk een uitnodiging krijgt voor een sollicitatiegesprek. Shiraha heeft meer zijn eigenbelang op het oog dan dat van Keiko. Een moeilijke afweging dient zich aan. Je kunt Keiko uit de supermarkt halen maar kun je ook de supermarkt uit Keiko halen? Murata geeft een passende oplossing voor dit dilemma.
De roman beschrijft compact het saaie leven van Keiko. Een belangrijk element vormt de ruimte die het individu heeft om zich te onttrekken aan de druk vanuit de omgeving. Hoe wenselijk is conformisme? Op een zakelijke manier behandelt Murata haar onderwerp wat eerder relevantie lijkt te bieden voor een Aziatisch dan voor een Europees lezerspubliek. Toch blijf je als lezer na afloop met de vraag achter wat er op lange termijn van Keiko zal worden. Blijft zij overeind?
