Leesimpressies
Alejandro Zambra: Mijn documenten
- Nr. 21 - 2020
- In de jaren zeventig van de vorige eeuw ging de politieke aandacht van de wereld uit naar Chili. In 1970 kwam de marxist Salvador Allende aan de macht. Volgens de communistische handboeken had dat moeten gebeuren door middel van een revolutie. Arbeiders behoorden in opstand te komen en de macht te grijpen om af te rekenen met uitbuiting. Het bijzondere aan Chili was dat Allende via verkiezingen in het zadel kwam. Progressieven aller landen keken met sympathie naar het Chileense experiment. Het zou niet lang duren. Chili raakte economisch in zwaar weer. In 1973 vestigde Augusto Pinochet met behulp van de CIA een militaire dictatuur. Deze keer liep de omwenteling wel volgens het boekje. Pinochet pleegde een staatsgreep. Hij zou een gewelddadige heerschappij uitoefenen die duurde tot 1990. Vanwege de politieke turbulenties in het verleden zochten vermaarde schrijvers als Pablo Neruda, Roberto Bolano en Isabel Allende (een achternicht van de vermoorde president) een veilig heenkomen in ballingschap. Tegenwoordig is Chili in politiek opzicht niet meer de blikvanger van de wereld. Alejandro Zambra, op de cover van zijn boeken omschreven als de nieuwe literaire superster uit Latijns-Amerika, werd geboren in 1975 en behoort tot een andere generatie. Toch duiken in zijn werk veelvuldig verwijzingen op naar de politieke strijd uit het verleden.
Er zijn inmiddels zes boeken van Zambra in het Nederlands verschenen. De tot nu toe laatste in de rij is Mijn documenten. Het is met 233 bladzijden veruit het dikste boek dat hij publiceerde. Het boek bestaat uit elf verhalen waarin verschillende hoofdpersonen figureren maar waarvan de sfeer en toon onderling verwant is. Je zou van een gefragmenteerde roman kunnen spreken. Het boek opent met het titelverhaal. Mijn documenten verwijzen niet naar reispapieren maar naar bestanden op de computer van de verteller. Het verhaal bevat in vogelvrucht hoe iemand schrijver is geworden. De computer doet in het leven zijn intrede op vier tot vijfjarige leeftijd. Het apparaat is eigendom van zijn vader. Zijn moeder gebruikte een schrijfmachine. Behalve de ontwikkeling van een schrijverschap komt de ontwikkeling van een karakter aan bod. ‘Instinctief , zoals zo vaak in mijn leven, loog ik als ik ergens over twijfelde.’ Even verderop volgt de volgende ontboezeming. ‘Ik begreep dat blijven zwijgen een effectieve manier was om ergens bij te horen.’ In 1988 bezoekt de verteller het Instituto Nacional, de meest prestigieuze middelbare school van het land. Die schoolperiode vormt in de bundel het decor voor een eigen verhaal over een bijzondere vriendschap tussen de verteller en een klasgenoot. De leraren waren zakken stront, volgzame Pinochettisten. De leerlingen hebben geen namen. Zij zijn een nummer op alfabetische volgorde. De verteller is 45, nummer laatst. Zijn vriend is nummer 34. De vriend blijft als enige zitten. Het jaar daarop is hij 29 en moet hij zich aanpassen aan een nieuwe realiteit.
Mijn vader was een computer, mijn moeder een schrijfmachine. Ik was een leeg schrift en nu ben ik een boek
De verhalen van Zambra hebben veelal de vorm van een herinnering. Er zijn scherpe observaties, originele overdenkingen en soms uitbarstingen van woede. De verhoudingen tussen de generaties en tussen geliefden verkeren in een problematisch stadium. De humorvolle toon maakt de verhalen niet al te zwaar. Sommige titels springen zo in het oog dat je direct de inhoud tot je wilt nemen. Dat geldt voor ‘Ik was een verdomd goeie roker’ en voor ‘De meest Chileense man ter wereld’. In het laatste geval stoppen Elisa en Rodrigo met hun relatie op het moment dat zij met een studiebeurs naar Leuven vertrekt. Uit een impuls besluit Rodrigo haar met een bezoek te verrassen. Dan vraag je als Chileense man om moeilijkheden. Zambra heeft als schrijver beslist een eigen stem. Het boek Begrijpend lezen uit 2016 is opgebouwd uit vragen en antwoorden in multiple choice vorm. In Mijn documenten keert die vondst eenmalig terug. Met als aanwijzing Augusto Pinochet volgen de keuzemogelijkheden: a) een vuile teringlijer, b) een tyfushond, c) een imbeciel, d) een idioot en e) alle voorgaande antwoorden.
De verteller bij Zambra is meestal een schrijver. Wat hij schrijft blijft in het ongewisse. De lezer krijgt vooral zicht op wat de schrijver allemaal denkt en zich herinnert. Wat hij schrijft lijkt een ander verhaal. In de novelle Het verborgen leven van bomen treffen we schrijver Julian op een avond aan dat hij op het dochtertje van zijn vriendin Veronica past. Zij is naar tekencursus. Veronica laat meer en meer op zich wachten. Er is slechts een enkele zekerheid. De novelle gaat door tot zij terugkeert of tot Julian er zeker van is dat ze niet zal terugkeren. Zambra mag graag buiten zijn vertelling treden. In het verhaal ‘Herinneringen van een pc’ verontschuldigt hoofdpersoon Max zich dat hij halverwege zijn betoog is en nu pas melding maakt van het bestaan van zijn zoon. Zambra is een intrigerende schrijver. Toch betwijfel ik of hij zijn lezers ooit op een volwaardige roman zal trakteren, met uitgewerkte verhaallijnen en gevulde karakters. De korte baan lijkt meer zijn domein.
middelr@xs4all.nl
