Leesimpressies
Alejo Carpentier: De methode
- Nr. 38 - 2016
- Fidel Castro was in eigen land zowel geliefd als gehaat. En het buitenland dacht daar precies eender over. Bij zijn overlijden gingen mijn gedachten uit naar een roman van de Cubaanse schrijver Alejo Carpentier. Hij publiceerde in 1974 een boek over een dictator dat een klein decennium later in Nederlandse vertaling verscheen. Schrijvers uit Latijns-Amerika raken trouwens niet uitgeschreven over dictators. Dat is hun couleur locale. Zij weten waar ze het over hebben. Bij het overlijden van Fidel Castro, el commandante, trad ook de onvermijdelijke Harry Mulisch nog een keer op de voorgrond. Mulisch heeft Fidel Castro in levende lijve zien basketballen in het reusachtige stadion iets buiten Havanna op de weg naar het vliegveld. Mulisch was onder de indruk. “Hij maakte persoonlijk 24 punten, zonder dat hem speciaal de bal werd toegespeeld, want daar heb ik opgelet.” Mulisch had nog nooit een basketbalwedstrijd gezien en kende zelfs de spelregels niet. Hier was bij de verslaggever duidelijk de verbeelding aan de macht. Het boek Het woord bij de daad vormt nu zoveel jaren later een pijnlijke getuigenis. Ideologische bewondering belemmert een onbevangen blik. Terug naar Alejo Carpentier. Zijn dictator is van een andere orde dan Fidel Castro. Die van Carpentier heeft geen last van ideologische fijn slijperij. Speeches over suikerrietopbrengsten komen er niet in voor
De lezer ontmoet de dictator uit het Latijns-Amerikaanse land als hij met een kater wakker wordt. Het is nogal laat geworden de vorige avond door het heiligschennende vermaak met Paulette verkleed als nonnetje van Saint Vincent de Paul. Eerder speelde ze wel eens voor Engels kostschoolmeisje met tennisracket en rijzweep of voor zwaar opgemaakte havenhoer met zwarte kousen, rode jarretelles en hoge leren laarzen. De dictator kijkt het raam uit en ziet de Arc de Triomphe. De toon is gezet. De dictator geniet van een decadent leven in Parijs. Ook vertoeft hij graag in zijn vakantiewoning in Marbella. In zijn thuisland komt hij alleen als het noodzakelijk is bijvoorbeeld als er een opstand de kop ingedrukt moet worden. In Parijs kan het goede leven met vrienden gevierd worden te midden van een kleine hofhouding. Echtgenote Dona Hermenegilda, de moeder van zijn vier kinderen waaronder de lastige Ofelia, is een paar jaar terug overleden. Kamermeisje Mayorala Elmirita zorgt voor troost. Kolonel Walter Hoffman geeft briefings over de militaire situatie. Is de situatie stabiel of begint het in de uithoeken van het land weer te rommelen. De dictator is zelf door een staatsgreep aan de macht gekomen en dan is het altijd oppassen geblazen. Het gevaar loert overal. Door losse letters samen te voegen als stukjes van een legpuzzel kon zelfs het woord c-o-m-m-u-n-i-s-m-e ontstaan.
Consuls en hoge functionarissen van de Zuidamerikaanse ambassades treffen elkaar voor het ochtendaperitief, het middagaperitief en de talrijke afzakkertjes voor het slapen gaan, in een café aan de Champs-Elysees, om de gebeurtenissen van die dag met elkaar te bespreken
De dictator weet door een waar schrikbewind uit te oefenen in het zadel te blijven. Als er foto’s van gruweldaden in de kranten verschijnen, levert dat in Parijs tijdelijk wat scheve gezichten op. Zelfs zijn trouwste helpers als kolonel Hoffman en zijn persoonlijk secretaris lopen op een gegeven moment over naar het vijandelijke kamp. Gelukkig kan de dictator rekenen op steun van de Verenigde Staten. Het is een bondgenootschap stoelend op privileges voor het Amerikaanse bedrijfsleven. Het is opmerkelijk dat de dictator eigenlijk nooit bezig is met het ontwikkelen of implementeren van beleid. Zijn enige inspanning als er weer een aanslag op zijn positie is afgewend bestaat uit het ontwikkelen van prestigeprojecten. Hij laat een indrukwekkend parlementsgebouw na, een Capitool, naast een toonaangevende opera en een Modelgevangenis. Het tijdperk van de dictator is niet onbegrensd. Als zijn tijd gekomen is, slijt hij zijn laatste dagen in Parijs.
Carpentier doet zijn verhaal in een barokke stijl. Hij etaleert schrijfplezier via vele opsommingen en bezuinigt nimmer op tierelantijnen. Op sommige momenten onderhoudend maar op andere momenten vermoeiend. Een goede introductie over de literatuuropvatting van Carpentier, heeft hij zelf geschreven en is toegevoegd aan de novelle Barokconcert. Voor Carpentier is de roman geen instrument om stelling te nemen. Daarvoor dient het politiek pamflet. Het is zijn taak om op een geloofwaardige manier een eigen wereld te schetsen door passende contexten te hanteren. Voor Latijns-Amerika bestaat die context uit een barokke stijl. Dat uitgangspunt wordt in De methode volledig waar gemaakt.
Minder goed gelukt is het om op een overtuigende manier het perspectief van de roman in te vullen. Nu eens is er een niet nader genoemde verteller aan het woord waarbij de dictator als sprekend personage wordt opgevoerd. Dan weer is de dictator zelf de verteller. De stem waarmee dictator en verteller spreken is echter steeds dezelfde. Het lijkt er daarom op dat alles beschreven wordt door de ogen van de schrijver met gebruikmaking van diens persoonlijke literaire stem.
