Om met de deur in huis te vallen, Oz heeft een schitterend boek geschreven. Hij vertelt het verhaal van zijn jeugd en van het gezin waarin hij opgroeide. Tegelijk is het nog veel meer. We krijgen een verslag van binnenuit van de ontstaansgeschiedenis van Israël en hoe een eenzaam jongetje zich in die context tot schrijver ontwikkelt. Een mengeling van micro en macro. Dat allemaal in een strakke compositie met vooruitblikken en terugblikken die de geschiedenis op haar plek doen belanden. Hij vertelt zijn verhaal afgewisseld met zijn reflectie daarop. Oz is enig kind van ouders die vanuit Oost-Europa in Palestina terecht kwamen. De bepalende gebeurtenis in zijn leven is de zelfmoord van zijn moeder als hij twaalf is. Langzaam zien we haar steeds verder wegglijden van haar gezin. De fatale daad op 38-jarige leeftijd bewaart Oz voor het laatste hoofdstuk te weten nummer 63. Vakbekwaam werkt hij naar deze anticlimax toe ondertussen strooiend met informatieve en aangrijpende voorvallen.

De vader van Oz is een conservatieve en wat vormelijke man. Zijn grote eruditie leidt niet tot de zo begeerde maatschappelijke erkenning. Iets wat wel geldt voor zijn oom in wiens voetsporen hij vol bewondering wil treden. Zijn onhandigheid uit zich doordat hij altijd dwangmatig stiltes doorbreekt vaak met behulp van flauwe grapjes. De jonge Amos spreekt hij bij voorkeur aan met zijne hoogheid. Het dierbaarste moment uit de jeugd van Oz is als zijn moeder zittend, geleund tegen een boom, zowel hem als vader streelt terwijl zij elk het hoofd op een knie van haar te rusten leggen. Zelfs in dat kostbaarste ogenblik werden zij gescheiden door duizend duisternisjaren, zoals Oz vele hoofdstukken later opmerkt. Daarmee vat hij zijn jeugd in één overtuigend beeld samen.

Regelmatig moest ik bij lezing denken aan Knielen op een bed violen van Jan Siebelink. Ook dat is een indringend portret van een gezin dat gebukt gaat onder een pijnlijke ervaring met een vader die volledig in de ban raakt van een godsdienstige sekte. Of het nu een suïcidale moeder of een godsdienstwaanzinnige vader is, Oz en Siebelink illustreren het gelijk van Tolstoi. Die schreef in de openingszin van Anna Karenina: alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen wijze. Een overeenkomst is verder dat volgens mij voor beiden geldt dat deze boeken over hun jeugd tot het meest persoonlijke uit hun oeuvre behoren. Lijvige boeken die zij pas na hun zestigste schreven. Kennelijk moest er eerst afstand zijn om de passende literaire vorm te vinden. Een traumatische ervaring levert een mooi boek op zodra de auteur in staat is om een onderwerp met evenwicht te behandelen. Het gevaar van sentimentaliteit linksaf of rancune rechtsaf ligt immers op de loer. Het is hen echter gelukt om tot een nauwkeurig en liefdevol portret te komen. Het proces dat de vader van Siebelink en de moeder van Oz ondergaan krijgen we beschreven. De verklaring van het waarom krijgt de lezer niet nadrukkelijk opgediend. Hij kan als hij wil daarover zelf speculeren. De afstand van beide auteurs zorgt er verder voor dat zij het gezin niet domineren vanuit het perspectief van de zoon/auteur. Zij hebben hun eigen partijdigheid aan banden gelegd. Bij Siebelink uit zich dat door de vader bij zijn voornaam aan te duiden en niet als vader. Verschillen tussen de twee vergelijkbare romans blijven er genoeg al was het maar doordat Velp minder aan staatkundige verwarring ten prooi viel dan Jeruzalem.

Oz heeft veel aandacht voor de wording van Israël. De overgang van Palestina onder Brits bestuur naar de stichting van de nieuwe staat. De Verenigde Naties stemmen hierover in 1947. De spanning die dit te weeg brengt, komt uitvoerig aan bod. Het is de enige keer dat Oz tranen bij zijn vader bemerkt. De Israëlische premiers Ben Goerion, Menachem Begin en Benjamin Netanyahu komen als personage in het boek voor. Met nam de ontmoeting van de piepjonge militair Oz met Ben Goerion op diens uitnodiging levert een mooi tafereel op. Bij het gesprek voert alleen Ben Goerion het woord. Aanleiding vormt één van de eerste publicaties van Oz. Zijn schrijverschap staat nog in de kinderschoenen. Zonder broertjes en zussen, zonder spelletjes en speelgoed want dat konden zijn ouders zich niet permitteren en zonder televisie en computer, leefde hij zich uit in zijn fantasie. Twee jaar na de dood van zijn moeder verlaat hij het ouderlijk huis. Hij kiest de achternaam waaronder we hem nu kennen en vindt zijn toekomst in een kibboets. Op verschillende momenten maakt Oz verwijzingen naar ander werk van hem en dan vooral vanwege de autobiografische raakvlakken. Lang heeft hij gedacht dat je pas als man van de wereld in Parijs, Londen of Rome moest leven om schrijver te kunnen zijn. Tot hij Winesburg, Ohio van Sherwood Anderson leest. Dan weet hij dat een schrijver zijn stof dicht bij huis moet halen. Waar jij bent, is het centrum van het heelal. Daar heeft hij in dit boek prachtig getuigenis van afgelegd.

Terug