Als magnum opus van Lobo Antunes geldt Fado Alexandrino waarin enkele oud-strijders uit de koloniale oorlog met hun herinneringen in het reine proberen te komen. Een lijvig boek van ruim 600 bladzijden. Dans der verdoemden is bescheidener van omvang. Het laatste werk stamt uit 1985 maar behandelt de periode kort na de Anjerrevolutie. Het is een politiek boek dat niet over politiek gaat. De wisseling van de wacht in de samenleving is op de achtergrond echter nadrukkelijk aanwezig.

De familie schaart zich rond het ziekbed niet uit compassie maar uit gretigheid naar de erfenis

De roman schetst de gedachtewereld van verschillende leden uit een familie die model staat voor een bevoorrechte positie onder het oude regiem. De oude patriarch ligt op sterven en de aspirant nabestaanden maken hun opwachting aan het ziekbed. Het duurt even voordat het verhaal op zijn plek valt. Als eerste komt Nuno, een aangetrouwde kleinzoon, aan het woord die probeert naast het bestieren van zijn tandartsenpraktijk vrouw en minnares tevreden te houden. Het is meteen een kennismaking met de bijzondere schrijfstijl van Lobo Antunes. De lezer krijgt een blik in wat zich in het hoofd van het personage afspeelt. De gedachten schieten alle kanten op. Pas als iemand het woord tot een ander richt is er sprake van enige coherentie. Tot daar regeert de chaos. De tandarts identificeert zich met filmster Edward G. Robinson en treedt zijn omgeving bij vlagen op die manier tegemoet. Zijn eigen leven en dat van de acteur raken verstrengeld. Net als bij Saramago wordt, wanneer iemand het woord tot een ander richt, dat op een typografische manier aan de lezer duidelijk. Midden in een zin begint een woord met een hoofdletter. Het is een stijl die in het begin vermoeiend overkomt maar al snel een meeslepend effect krijgt. Het eerste hoofdstuk met de titel “Twee dagen voor het feest” eindigt met het bericht dat de patriarch op sterven ligt en Nuno met zijn gezin op reis gaat om bij het afscheid aanwezig te zijn.

Dan leert de lezer de familie nader kennen. Er zijn afzonderlijke hoofdstukken ingeruimd voor de verschillende familieleden. De hoofdstukken zijn vernoemd naar een tijdsaanduiding. Omdat het niet altijd direct duidelijk is bij wiens gedachten we op bezoek zijn, zou er veel voor te zeggen zijn geweest om de personages als ingang te benutten. We zijn in de streek Alentejo, het gebied onder de rivier de Taag en boven de Algarve waar ook Monica Ali inspiratie haalde voor een roman (zie weblog week 50, 2006).

Grootvader was grootgrondbezitter. Zijn vrouw ging er vandoor om in Rio de Janeiro met een zwembadinstructeur een nieuw leven te beginnen. Het stel kreeg drie kinderen. Incest behoorde tot de omgangsvormen in de familie met zwakzinnigheid als bijproduct. Een zoon van de patriarch speelt boven met treintjes en gaat volledig op in de fantasiewereld die hij daar omheen gebouwd heeft. Familieleden spreken zonder mededogen over elkaar. De omgangsvormen zijn ruw. Er is weinig meer dat hen drijft dan het najagen van de eigen behoeften. Van een familielid, de beheerder, wordt gezegd dat hij ‘vooral de billen van de daglonersvrouwen beheerde’. De samenkomst staat vooral in het teken van de erfenis. De patriarch heeft echter al zijn geld opgemaakt. Ongeduldig gaan de familieleden op zoek, want het kan toch niet waar zijn dat er niks meer is. Terwijl grootvader zijn doodsstrijd voert, is buiten het gedruis van een groot volksfeest gaande. Het verhaal dat twee dagen voor het feest begon, eindigt op de derde dag van het feest. De familie ziet een vlucht naar Spanje als uitweg. Weg uit Portugal waar, wat zij noemen, de communisten de macht hebben overgenomen. Het leven van de grootgrondbezitter krijgt een einde net als een tijdperk. De dans der verdoemden is voorbij.

Het boek laat mij met tweeslachtige indrukken achter. Aan de ene kant wekt de gloedvolle stijl van de schrijver bewondering. Daar staat tegenover dat de beschreven familie een onaangenaam zooitje ongeregeld vormt. Het zijn mensen om snel te vergeten.

Terug