Leesimpressies
Anuk Arudpragasam: A passage north
- Nr. 30 - 2022
- Door een volksopstand kwam Sri Lanka op de radar van de Nederlandse nieuwsmedia. In een nieuwsrubriek kwam een vrouw aan het woord die voor de derde keer met haar kinderen een bezoek bracht aan de residentie waaruit de machthebber verdreven was. De mensen vergapen zich aan de luxe. Ze werpen blikken in de kledingkasten, gaan even op de prachtige bedden liggen en springen enthousiast in het zwembad. Het was a meet-and-greet van armoede met rijkdom. De familie Rajapaksa is lang aan de macht geweest in Sri Lanka. Nu eens was de ene broer premier en de andere president dan weer was dat andersom. In 2009 maakte de familie op bloedige wijze een einde aan de wens tot autonomie van de Tamils in het noorden van het land. Door economische neergang en niet door de Tamils is de regerende familie ten val gekomen. Het is de slepende burgeroorlog die de context levert in de boeken van Anuk Arudpragasam. De auteur, geboren in hoofdstad Colombo kreeg internationaal erkenning voor zijn debuut “The story of a brief marriage”. Vanaf de titel kondigt de tragische afloop zich aan. In 2021 volgde “A north passage” dat op de shortlist van de Booker Prize belandde. Met Arudpragasam heeft de internationale literatuur er een opvallend stemgeluid bijgekregen.
De handeling van de roman opent met een alarmerend telefoontje. Krishan, een jonge Tamil, die met zijn moeder en grootmoeder in Colombo woont, ontvangt het telefoontje als hij van zijn werk bij een NGO thuiskomt. Raini, de voormalige verzorgster van grootmoeder, is overleden. Ze heeft haar nek gebroken bij een val in een put. Raini en grootmoeder hadden bijna twee jaar gedeeld in de kamer van grootmoeder. De aanvankelijk hiërarchische relatie had zich ontwikkeld tot een hechte band. De zorg door Raini had het aftakelingsproces van grootmoeder vertraagd en soms zelfs gestopt. Raini was op het moment dat zij in dienst trad onder behandeling voor een oorlogstrauma. Haar beide zoons waren op jonge leeftijd gesneuveld, de jongste zelfs voor haar ogen door toedoen van een granaatscherf. Raini verbaasde de familie door het plotselinge besluit terug te keren naar haar geboortegrond in het noorden. Daar heeft het fatale ongeluk zich afgespeeld. Ongeveer tegelijkertijd met het telefoontje ontvangt Krishan voor het eerste in lange tijd een bericht per mail van Anjum zijn voormalige verloofde. Ook dat nieuws zorgt voor verwarring. Hoewel hij nog steeds van haar houdt, realiseert hij zich dat hij zich zonder haar gezelschap gelukkig voelt. In haar gezelschap verlangt hij naar haar maar hij accepteert dat Anjum een andere keuze heeft gemaakt. Zij vult haar leven op een activistische manier onder meer door op te komen voor LHTB belangen waarbij er nauwelijks ruimte overblijft voor een persoonlijke relatie met iemand. Soms zou Krishan willen dat hij een vergelijkbaar doel in het leven had om zich voor in te zetten zodat hij iets groters nastreeft dan het hebben van een genoeglijk leventje. Krishan besluit naar het noorden af te reizen voor de crematie en beraadt zich op een reactie naar Anjum. Dat zijn de twee hoofdbestanddelen van het boek die Krishan stimuleren tot reflectie. Het zijn niet de handelingen maar de innerlijke beschouwingen die de kracht van de roman vormen. De openingszin over wat het heden voor rol speelt in ons leven zet de toon. Daarna volgt een zin die 13 regels in beslag neemt. Die toon blijft de rest van de roman intact.
The thought of being so close to her and yet so sealed off magnified his feeling of being alone, not in a way that caused anxiety or distress but in a peaceful, almost pleasant way
Solitude en loneliness zijn er in verschillende maten en soorten. Net zo goed is er verschil tussen begeerte (desire) dat altijd een object behoeft en hunkering (yearning) dat richtingloos kan plaatsvinden. Krishan benut vooral de gelegenheid tot reflectie bij zijn avondwandelingen en nu biedt de treinreis naar het noorden een buitenkans. Hij observeert het landschap in de buitenwereld maar meer nog maakt hij studie van het landschap in zijn binnenwereld. Had de familie niet meer moeten doen om Raini in Colombo te houden? Kun je iemand met een trauma genezen of is er mee leren verder leven het maximaal haalbare? Met behulp van klassieke verhalen en beelden op you tube probeert Krishan antwoord op zijn vragen te vinden. Een prangende vraag vormt de kwestie of Raini wel door een ongeluk om het leven is gekomen. Ligt zelfmoord niet meer voor de hand? Bij de crematieplechtigheid hoopt hij van Raini’s dochter uitsluitsel te krijgen. Bij alle kwesties die Krishan aan de orde stelt, begint de oplossing te schuiven. De werkelijkheid kent meer nuances dan zwart en wit. Als het leven inboet aan perspectief dan werkt dat roekeloosheid in de hand. Een ongeluk is dan vergelijkbaar met een onbewuste zelfmoord. Krishan trekt de conclusie dat het dilemma geen oplossing behoeft. Het is niet relevant een standpunt in te nemen.
Krishan is een ingetogen man die met rust en kalmte tot inzicht probeert te komen. Dat gebeurt ook in relatie tot zijn vroegere verloofde. De ontmoeting tussen het tweetal waarbij hij het initiatief nam als meest verlegene van de twee is aangrijpend beschreven. Hij is bereid om oorspronkelijke opvattingen te heroverwegen. Zo verdiept hij zich in het boeddhisme dat hij tot dan beschouwd heeft als een leer die een verlengstuk vormde van de regering en het leger in Sri Lanka met als functie om Tamils en moslims onder de duim te houden. Hij ontdekt dat je het boeddhisme ook als een emancipatiebeweging kunt zien. Zijn identificatie met de Tamils staat niet ter discussie toch vlakt hij niet uit dat ook vanaf die kant gruweldaden zijn bedreven. Zijn eigen vader kwam om het leven door een Tamil bombardement. Een stroming onder de Tamils heeft het verschijnsel zelfmoordcommando in praktijk gebracht. De bedachtzaamheid van Krishan laat de lezer na de laatste pagina niet los. Wie niet de hele dag op een mobieltje wil kijken, kan hier terecht voor een opstapcursus wijsheid.
middelr@xs4all.nl
