Leesimpressies

  • Aravind Adiga: De witte tijger

  • Nr. 21 - 2009
  • Voor de kredietcrisis was het overheersende verhaal in de internationale economie de opkomst van China en India. Uit de economie volgt meer. China kreeg de Olympische Spelen. India verwierf aandacht met culturele producties. De film Slumdog Millionaire werd de grote winnaar bij de uitreiking dit jaar van de Oscars. Voordien was de Bookerprijs toegekend aan Aravind Adiga, geboren in 1974 te India en werkzaam als financieel journalist, voor zijn debuutroman De witte tijger. Er zijn parallellen met de film omdat in beide uitingen een jongeman een uitweg zoekt uit erbarmelijke omstandigheden. De film vond ik zeer indrukwekkend: indringende beelden en een verhaal dat een sterk evenwicht kent tussen zoet en zuur. Salman Rushdie bekritiseerde Slumdog Millionaire als te onwaarschijnlijk. Hij vond het verhaal te fantasierijk. Dat klinkt alsof je door Arjen Robben wordt uitgemaakt voor blessuregevoelig.

    Adiga heeft een groteske vorm gekozen voor zijn boek. Het bestaat uit brieven van Balram Halwai aan de Chinese premier Wen Jiabao. De regeringsleider komt op bezoek in Bangalore om kennis op te doen over succesvol ondernemerschap. Daar heeft Balram Halwai het nodige over te melden. Correspondentie met een premier is een overspannen actie. De enige variant die mij aanspreekt is die van de Canadese auteur Yann Martel, winnaar van de Bookerprijs met Life of Pi, die elke twee weken een boek stuurt naar zijn premier Stephen Harper in de hoop dat hij eens wat anders zal lezen dan nota’s en stukken.

    Balran Halwai is de zoon van een riksjachauffeur en groeit op in het plaatsje Laxmangarh op het platteland. Ondanks zijn intelligentie is er weinig ander perspectief voor hem dan een functie in het theehuis, het centrum van de lokale gemeenschap. In Laxmangarh is geen ziekenhuis terwijl er tot drie keer toe een eerste steen is gelegd door drie verschillende politici bij drie verschillende verkiezingen. Verkiezingskoorts behoort overigens met tyfus en cholera tot de drie voornaamste ziekten van het land. Wie vooruit wil moet naar de stad. Je moet uit het donker in het licht zien te komen.


    De Witte Tijger is meer een exponent van het corrupte India dan de bestrijder ervan


    De naam Halwai betekent suikerbakker. Dat is de kaste en de bestemming van de hoofdpersoon. Kasten en bestemmingen zijn nog altijd zeer bepalend in het sociale leven van India. Toch is er wel iets veranderd zo vindt Halwai. ”Tegenwoordig zijn er nog maar twee kasten: Mannen met Dikke Buiken en Mannen met Dunne Buiken. En maar twee bestemmingen: eten of gegeten worden.”

    De brieven vormen een zware aanklacht tegen de armoede en de corruptie in India. Als Balram Halwai in Delhi verschijnt ziet hij de grote verschillen tussen arm en rijk. Delhi is in zijn ogen een stad waar de wegen goed en de mensen slecht zijn. Dat van die wegen is relevant want Halwai wordt tweede chauffeur bij een rijk man die luistert naar de naam Ooievaar, eigenlijk vooral van diens zoon Ashok en zijn verveelde vrouw Pinky Madam. De laatste droomt van een terugkeer naar Amerika want daar zijn nog meer mogelijkheden om te winkelen. Halwai is zijn dienstverband begonnen als tweede chauffeur. Dat stelt niet zo veel voor. Je moet cricket spelen met elke snotneus die zich aandient en die vervolgens laten winnen. Dan doet zich de kans voor om de plek van de eerste chauffeur in te nemen als Halwai zijn voorganger weet te ontmaskeren als een moslim die zich voordoet als hindoe. Ontslag volgt. De witte tijger, zoals de bijnaam is van Halwai, komt in nauw contact met Ashok en Pinky Madam. Hij moet van hen vernederingen incasseren. Zijn drang om vooruit te komen in het leven gaat met hem aan de haal. Hij vermoordt zijn baas en maakt zich meester van diens zak met geld. Dat maakt van hem een man in bonus. Hij investeert in een bedrijf dat chauffeurs exploiteert om werknemers te vervoeren naar de callcenters van Bangalore. Eerst werd de zoon van een riksjachauffeur zelf chauffeur voor een baas en vervolgens de baas van chauffeurs. Gewetenswroeging over de manier waarop het tij is gekeerd vindt nauwelijks plaats. Zonder moord kan een dubbeltje geen kwartje worden is de impliciete boodschap. De moord, toch een sleutelmoment in het boek, krijgt zelf beperkte aandacht. De witte tijger verdringt de feitelijke gebeurtenis. Bij alle kritiek op de Indiase samenleving is er weinig reflectie op het eigen handelen. Halwai is geen Raskolnikov. Daarmee bevestigt hij eerder de gebreken van de Indiase samenleving dan dat zijn aanklacht een bijdrage levert aan een oplossing. Halwai is geen haar beter dan de mensen die hij overlaadt met zijn kritiek. In moreel opzicht maakt dat het boek uitzichtloos. Dat doet niets af aan de vaart waarmee het is geschreven. Adiga is tegelijk provocerend en onderhoudend. Sterker nog het vertelplezier overschaduwt grotendeels de cynische boodschap. Zonder zelfkritiek komt een samenleving geen stap verder. Ik denk met weemoed aan het spetterende einde van Slumdog Millionaire.

    Terug

Lijstjes

Dit boek komt voor in de lijstjes: