Leesimpressies

  • Carlos Maria Dominguez: Het papieren huis

  • Nr. 1 - 2007
  • Jaarlijks lees ik ongeveer 120 boeken en koop er ongeveer 140. Ook mensen die op school kozen voor een pretpakket voelen meestal wel aan dat deze statistiektwijfel binnengeslopen over mijn eigen onsterfelijkheid. Ingrijpende maatregelen zijn onontkoombaar. Als ik voortaan niet meer dan 100 boeken per jaar aanschaf, moet het lukken om op mijn negentigste verjaardag klaar te zijn met mijn bibliotheek. Tot zover de goede voornemens. Over de verslaving die lezen heet, schreef Carlos Maria Dominguez, Argentijn van geboorte, in 2002 een novelle.

    In Het papieren huis is het woord aan de verteller die veel overeenkomst vertoont met de auteur. In de eerste alinea introduceert hij zijn collega Bluma Lennon die Spaans doceert aan de universiteit van Cambridge. Aan het eind van de alinea komt ze te overlijden. Ze wordt door een auto overreden toen ze het tweede gedicht las in een juist aangeschafte tweedehands bundel van Emily Dickinson. De boodschap is duidelijk. Lezen is een gevaarlijke passie. Kort na haar dood arriveert er een postpakketje uit Uruguay. Het bevat een boek van Joseph Conrad getiteld Schaduwlijn. Een begeleidend briefje ontbreekt. Voorin het boek staat een opdracht die afkomstig is van de overledene. Kennelijk heeft zij het boek aan iemand geschonken die het werk nu aan haar retourneert. Te laat. Bijzonder aan Conrads boek is dat er cementkorrels aankleven alsof er metselspecie is achtergebleven. Na enig speurwerk blijkt het boek afkomstig te zijn van Carlos Brauer. De verteller gaat op reis om hem het boek terug te geven. Zo begint een zwerftocht met haltes bij verschillende bibliofielen.

    De eerste tussenstop is in Montevideo bij de eigenaar van een boekwinkel met een uitgebreide verzameling oude uitgaven. Vandaar wijst het spoor naar een goede vriend van Carlos Brauer die ook een maniakale boekenverzamelaar blijkt te zijn. Deze vriend heeft zijn flat van de vloer tot het plafond ingericht met glazen boekenkasten. Voor wonen is geen ruimte en dat doet hij dan ook in de flat erboven. Via de vriend komen we het nodige te weten over het leven van Brauer en zijn bibliotheek.

    Er zijn twee soorten bibliofielen. Er zijn verzamelaars en lezers. De eersten zijn op jacht naar bijzondere edities. Zij sparen curiosa. De laatste categorie gaat het vooral om de inhoud. Zij zijn onverzadigbare lezers. Elke boekenverzamelaar komt vroeg of laat voor de vraag welk ordeningsprincipe hij in zijn bibliotheek zal volgen. Carlos Brauer werkt met verwantschap als leidend beginsel. Schrijvers tussen wie een vete bestaat, dienen een plek te krijgen op flinke onderlinge afstand. Thematische verwantschap hoort in elkaars buurt. Op die manier plaatst Brauer het werk van Dostojevski in de nabijheid van Roberto Arlt en niet bij Tolstoi. Verwantschap is een criterium dat voor de verzamelaar veel werk met zich meebrengt. Er zijn eenvoudiger oplossingen. Je zou kunnen speculeren wie welke indeling volgt bijvoorbeeld afhankelijk van het beroep dat iemand uitoefent. De historicus zou het moment van publicatie kunnen aanhouden; de boekhouder het moment van aanschaf; de geograaf het land van herkomst; de binnenhuisarchitect het formaat; de journalist het genre; de opkoper het gewicht en de investeerder de prijs. Wat zou een passend criterium kunnen zijn voor een consultant? Een pragmatische inslag pleit voor alfabetische volgorde op naam van de auteur. Tot iemand mij een beter advies geeft, volg ik die benadering.

    Terug naar het verhaal. Carlos Brauer is zowel een gedreven verzamelaar als ook een hartstochtelijk lezer. Ook daarin levert hij geen half werk. Het lezen van boeken uit zijn geliefde negentiende eeuw doet hij bij kaarslicht. Kunstlicht is slechts toegestaan bij boeken die na de komst van de elektriciteit verschenen zijn. Lezen dient verder te gebeuren onder het beluisteren van passende muziek. Bij Goethe hoort een opera van Wagner, bij Baudelaire een stuk van Debussy.

    Op een leven volledig gewijd aan boeken rust geen zegen. Er komt een moment dat de wereld een interventie pleegt, vaak in de vorm van een vrouw. Voor Carlos Brauer was het zijn ex-echtgenote. Zij wilde geld vanwege de echtscheiding. Brauer staat voor een duivels dilemma. Geeft hij zijn boeken op of zijn huis? Hij betaalt zijn schuld uit de opbrengst van de verkoop van zijn …huis. Als woning kiest hij een originele oplossing. Hij vraagt een metselaar om met behulp van zijn boeken een nieuw onderkomen te bouwen. Boeken gaan vaak langer mee dan menig huishoudelijk apparaat. Hij woont voortaan letterlijk in een papieren huis. Dat werkt tot hij een brief uit Engeland krijgt met het verzoek het geschenk van Conrad terug te sturen. Als hij het bewuste boek weet los te werken, raakt zijn bouwwerk aangetast.

    Carlos Maria Dominguez heeft een anekdotisch verhaal geschreven als eerbetoon aan het boek maar ook over de ontwrichting die uit bibliofilie kan voortvloeien. Het laat zich consumeren als een smakelijke amuse bij de start van een nieuw leesjaar.

    Terug