Leesimpressies

  • Carlos Ruiz Zafon: Het spel van de engel

  • Nr. 39 - 2009
  • Uit het niets werd De schaduw van de wind van debutant Carlos Ruiz Zafon een hit bij het lezerspubliek. Meer dan tien miljoen exemplaren werden er wereldwijd van verkocht, in Nederland alleen al meer dan een half miljoen. Mij is na lezing lang de loyale bediende Fermin Romero de Torres bijgebleven. Hij solliciteerde nadrukkelijk naar een Oscar voor de beste bijrol. De kritiek reageerde gereserveerder zoals te doen gebruikelijk bij bestsellers. Er zal wel iets aan de gelaagdheid hebben geschort. Inmiddels is er een tweede vuistdikke roman van dezelfde schrijver verschenen. Het decor is opnieuw Barcelona maar de klok is verplaatst van het midden der twintigste eeuw naar de eerste decennia. De hoofdpersoon heet niet langer Daniel Sempere maar David Martin. Ook het Kerkhof der Vergeten Boeken ontbreekt deze keer niet, evenmin als de vertrouwde geborgenheid van een boekwinkel.

    Hoewel er slechts weinig mensen zijn die meer dan een handvol boeken per jaar lezen is er in de voorkeur een grote overeenstemming. Iedereen moet natuurlijk zelf uitmaken of hij boeken leest. Niet-lezers hebben het volste recht hun levensgeluk zonder boeken te vinden. Wij lezers weten dat zij verdoold door het leven sjokken. Lezers kenmerken zich door de volgende eigenschappen. Ten eerste hebben zij behoefte aan reflectie. Er is de wens om zaken te duiden en van betekenis te voorzien in tegenstelling tot mensen die zich helemaal op het handelen storten. Ten tweede is er een affiniteit met taal. Literatuur is geboetseerd uit woorden en om daarvan te genieten is verbale ontvankelijkheid nodig. Er zijn ook mensen wier grammatica uit cijfers of muzieknoten bestaat. Ten derde is er de hang naar verhalen. Meegesleurd worden door de belevenissen van andere mensen om daardoor iets meer van het eigen leven te begrijpen.


    Elk boek heeft een ziel, de ziel van degene die het heeft geschreven en van degene die het heeft gelezen en ervan heeft gedroomd


    Tussen de lezers en de niet-lezers bevindt zich de categorie van de af en toe lezers. Zij bezitten de kenmerken van lezers maar zijn snel afgeleid. Zij moeten carrière maken, de kinderen naar hockey brengen, winkelen en op wintersport. Incidenteel is er tijd voor een boek. Het grote raadsel is vervolgens waarom zij allemaal hetzelfde ter hand nemen. Het ene jaar is dat Knielen op een bed violen, het volgend jaar De vliegeraar en opeens is er De schaduw van de wind. Welke samenzwering is hier aan het werk? Natuurlijk zal de mond-op-mondreclame een rol spelen. Wat maakt dat juist deze boeken uitverkoren raken? Het betreft altijd boeken die gedomineerd worden door een plot. Het zijn nooit boeken met een beschouwelijk karakter, al dan niet schitterend geformuleerd, die een miljoenenpubliek bereiken. Het gaat om verhalen met een hoofdpersoon waarmee identificatie mogelijk is. Die hoofdpersoon wordt altijd geconfronteerd met tegenslag en liefst met hevige tegenslag. Gaat hij aan de omstandigheden ten onder of weet hij zich te redden? We kunnen verklappen dat hij zich weet te redden maar dat vraagt soms een hoge prijs. Het succesvolle boek tekent een eigen milieu waarin de lezer zich volkomen kan verliezen. Het lezen van een dergelijk boek maakt dat iemand de eigen besognes tijdens het verblijf tussen de eerste en de laatste pagina achter zich kan laten. Deze ingrediënten zijn een noodzakelijke maar geen voldoende voorwaarde om hoge verkoopcijfers te halen. Niet elk boek dat aan de eisen voldoet, zal succes oogsten. Er is daarnaast iets ongrijpbaars nodig als authenticiteit en originaliteit. De lezer moet het gevoel krijgen dat het de schrijver menens is.

    Ruiz Zafon heeft met _Het spel van de engel- een boek geschreven dat ogenschijnlijk alle kenmerken van een megaseller vertoont. Het schiet op een punt tekort en dat is de originaliteit. Het is te veel een herhaling van De schaduw van de wind. Zelfs de structuur van de titel is identiek. Opnieuw is er het thema van de verdubbeling. Daniel Sempere lijkt een dubbelganger te zijn van Julian Carax. David Martin lijkt het leven over te doen van de advocaat Diego Marlasca die eerder hetzelfde huis bewoonde. Marlasca verloor het leven onder verdachte omstandigheden. Zal David hetzelfde lot treffen? Wie eerder genoten heeft van De schaduw van de wind zal zich vermaken met Het spel van de engel. Hoewel de auteur dubbele bodem op dubbele bodem stapelt zal de verrassing er deze keer nauwelijks zijn. Zodra David Martin een woning binnenstapt weet je dat hij geconfronteerd zal worden met de onverwachte aanwezigheid van een ander. De even intense als onmogelijke jeugdliefde is een thema dat al bekend aandoet. Het tij van de voorspelbaarheid is niet te keren ondanks de ingenieus gecomponeerde verwikkelingen. Ook de welbespraakte dialogen bieden te weinig compensatie vooral omdat verschillende personages dezelfde toon aanslaan. Ruiz Zafon herhaalt zichzelf maar zei Gerard Reve niet ooit: wie moet ik dan herhalen?

    Terug