Leesimpressies
Dick Pels: Van welk Europa houden wij?
- Nr. 5 - 2015
- Bij het aantreden van dit kabinet ontving elke minister als extraatje een onderdeel uit de portefeuille van Binnenlandse Zaken als cadeau zodat Ronald Plasterk zich volledig kon richten op de provinciale herindeling, zijn vakantiebaard en hoedenverzameling. De drie dossiers verkeren in zwaar weer. Minister Blok kreeg het beheer van de Rijksdienst op zijn bord. Verder deed hij iets met wonen. Stef zou onze Stef niet zijn als hij niet vindingrijk wist om te springen met die dubbele taak. De Nederlandse overheid moest iets doen met het energielabel, een ideetje uit Brussel. De wonderolie uit de polder, Stef is geboren in Emmeloord, werd van stal gehaald. Regeren betekent tegenwoordig dat je ergens te weinig geld voor uittrekt en het werk overlaat aan de gemeenten. Zo maakten de Nederlandse huiseigenaren kennis met het Europese energielabel. Het ambtelijk apparaat had er een mooi postpakketje van gemaakt. Je raadpleegt een dikke duim en rondt alles naar beneden af. Tegen betaling kan de huiseigenaar een gunstiger oordeel kopen. Zo wordt het natuurlijk nooit wat met de beeldvorming over Europa. Nationale regeringen ontpoppen zich als de grootste vijanden van Europa. Daar kunnen de populisten nog een puntje aan zuigen. De pleitbezorgers van Europa zijn te vinden buiten de regering bijvoorbeeld onder wetenschappers.
De socioloog Dick Pels is onmiskenbaar een sympathisant van Europa. Als zo velen is hij een liefhebber van de Europese cultuuruitingen, die Pieter Steinz zo fraai heeft geschetst in zijn Made in Europe. Pels voelt zich net als Robert Menasse in De Europese koerier eerder thuis in een buitenlandse metropool dan in een provincie uit eigen land. Pels volstaat echter niet met het geven van voorbeelden van wat hem in Europa aanspreekt. Hij begeeft zich op het lastige pad om te benoemen wat die aantrekkelijke waarden nou precies zijn die Europa gemeen heeft. Dat leidt niet tot een heel scherp profiel, eerder tot de contouren voor een gemeenschappelijke identiteit. Het enthousiasme van Pels ontaardt niet in kritiekloosheid. Hij gaat uitgebreid in op de kritiekpunten die Europa oogst. Hij staat stil bij de weerzin van de populisten, de eenzijdige nadruk op de welwillende aandacht van Europa voor de belangen van bankiers en multinationals, als ook bij de democratische gebreken van de Europese politieke instituties. Pels eindigt met een pleidooi voor Europatriottisme, niet in de plaats van de identificatie met de natiestaat maar als aanvulling.
De vier vrijheden van ‘Maastricht’, het vrije verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal, zijn stuk voor stuk marktvrijheden: Europa is een vrijhandelszone zonder al te veel sociale beperkingen
Pels, actief voor Groen Links, keert zich tegen het primaat van de economie. Hij propageert een Europees sociaal-individualisme dat als tegenhanger fungeert voor het nationaal-individualisme als geldende opvatting binnen de natiestaat en het mondiale neoliberalisme met zijn asociale trekken. Duurzaamheid is een waarde die nu te veel in het gedrang komt. De Europese Unie begon met de positieve intentie om oorlog uit te bannen op dit continent. Naarmate de Tweede Wereldoorlog verder wegzakt in het bewustzijn van nieuwe generaties is het noodzakelijker om positieve noties toe te voegen aan dit ideaal. In zijn opvatting komen daarvoor begrippen in aanmerking als geweldloosheid, compassie, tolerantie en vrijzinnigheid. Binnen de EU kraakt er ook het een en ander. Er zijn verschillen in cultuur en welvaart. Er loopt een diagonale scheidslijn door Europa. Het noordwesten gaat het voor de wind, in het zuidoosten is het tobben. Pels geeft de positie van de Roma als voorbeeld. Hij was op bezoek in Bulgarije waar hij het schrijnende leven van deze mensen aanschouwde tussen de vuilnisbelten. Dat zou Europa een zorg moeten zijn.
De voorstellen ter verbetering zijn weinig origineel. Iedereen die Europa op de voet volgt, ziet in dat de machtsbalans van de Europese Raad als hoeder van het nationale belang dient te verschuiven naar de Commissie en het parlement. Politiek leiderschap is gebaat bij aansprekende personen en directe verkiezingen. Een gekozen Europese president zou een stap voorwaarts zijn. Meer smoel voor Europa. Je hebt Europese partijen nodig en Europese media. Ook houdt Pels een pleidooi om overal het Engels als de tweede taal in Europa te hanteren. Europa heeft een communicatieprobleem. Met de recente toetreding van Kroatië bedraagt het aantal officiële talen inmiddels 24. Dat is onwerkbaar.
Het Europese project verkeert momenteel in een crisis. Bedreigingen liggen op de loer. Het kleiner worden van de wereld is echter een onomkeerbaar proces. De natiestaten hebben tweehonderd jaar nodig gehad om zich van hun huidige machtsbasis te verzekeren. Daar staat tegenover dat meer dan de helft van de landen van de EU pas lid is sinds 2000. Europa of geen Europa is niet de kwestie. We hebben een beter Europa nodig om de problemen het hoofd te bieden. Het hart van de Europese cultuur bestaat uit individualisme, pluralisme, tolerantie en zelfrelativering. Daar kunnen jihadisten en populisten niet van winnen.
