Leesimpressies
Eduardo Galeano: Dolende woorden
- Nr. 14 - 2015
- Het overlijden van Günter Grass kreeg veel aandacht in de media. Dat gebeurde uiteraard in Duitsland maar ook in Nederland en elders in Europa. Grass heeft een rijk oeuvre nagelaten. Met Oskar Matzerath heeft hij de literatuur een iconische figuur nagelaten mede dankzij de bijzondere verfilming van Die Blechtrommel door Volker Schlöndorff. Bereikt het geluid van brekend glas mijn oren dan denk ik automatisch dat Oskarchen weer bezig is geweest. Behalve als romancier, dichter en beeldend kunstenaar deed Grass van zich spreken in het maatschappelijk debat. Hij heeft er toe bijgedragen dat de woorden Duitsland en fatsoen weer in dezelfde zin gebruikt konden worden. Zijn politieke jeugdzonde, het kortstondig lidmaatschap van de Waffen-SS, valt te verontschuldigen. Moeilijker te vergeven is zijn langdurig zwijgen hierover. Dat was ongepast voor iemand die alles en iedereen langs de ethische meetlat legde. In dezelfde week als Günter Grass overleed ook Eduardo Galeano. Dat leverde in Europa in vergelijking met Grass slechts berichtjes in de marge op. Dat zegt iets over onze belangstelling. In Zuid-Amerika zouden die rollen wel eens andersom kunnen zijn geweest. Daar is Galeano een grote naam.
Eduardo Galeano werd in 1940 geboren in Montevideo. Voor het schrijverschap was er een bestaan als politiek tekenaar en journalist. Galeano had nauwelijks een formele opleiding genoten. In een interview meldde hij eens gevormd te zijn in de cafés van Montevideo. Daar leerde je hoe je een verhaal moest vertellen. Vanwege politieke omstandigheden bracht Galeano een flink aantal jaren door buiten Uruguay. Hij vond onderdak in Argentinië en Spanje. Hij trok zich het lot van zijn continent aan. Meer dan over Uruguay alleen, vond hij zijn onderwerp in Latijns Amerika. Buiten de literaire wereld kreeg hij internationaal aandacht toen de Venezolaanse president Hugo Chavez aan president Barack Obama De aderlating van een continent cadeau deed, waarin Galeano verslag deed over vijf eeuwen van uitbuiting. Dat boek geldt samen met Kroniek van het vuur als zijn hoofdwerk. Met die boeken illustreerde hij zijn opvatting over het schrijverschap. Het gaat er om via verhalen het verleden toegankelijk te maken voor het heden. De geschiedenis klinkt door in de actualiteit. Op internet zijn verschillende interviews met Galeano te vinden waarin hij zich presenteert als een vriendelijk en maatschappelijk betrokken persoon. Uitgeverij van Gennep heeft in de jaren tachtig en negentig diverse boeken van hem in Nederland op de markt gebracht. Dat paste bij het uitgesproken linkse profiel dat dit bedrijf in die jaren voerde. In 1994 verscheen Dolende woorden, toevallig ook het jaar dat naamgever Rob van Gennep overleed. In dat boek verzamelt Eduardo Galeano een groot aantal sprookjesachtig aandoende volksverhalen.
Een oude vrouw in haveloze kleren prijst haar toverdrank tegen armoede aan, het mooiste kerstcadeau, honderd, honderd per flesje, wie heeft gekocht is gered, wie heeft geaarzeld heeft het verpest
Galeano maakte Dolende woorden niet alleen. Een prominente plaats in het boek is ingeruimd voor de houtsnedes van de Braziliaanse kunstenaar Jose Francisco Borges. De voorvallen in Dolende woorden vertonen kenmerken van het magisch realisme. Er is veel plaats voor dieren en voor de elementen van de natuur. Een man in een harlekijnspak loopt met een leeuw aan een riem die om zijn nek een bordje met te koop heeft hangen. Twee representanten van een circus op zijn retour. Als de man in het café verpozing zoekt, moet de leeuw buiten blijven om de klanten niet af te schrikken. Een politieman meldt zich met de opmerking dat er een leeuw verkeerd voor de deur geparkeerd ligt. Met die politieman loopt het slecht af. Galeano beschrijft personages die opduiken uit het niets. Ze bestaan in het nu en ontberen context. Voor introspectie is weinig plaats. Er komen maners in de verhalen voor die via een glijbaan van de maan naar de aarde zijn afgedaald. De lezer blijft toeschouwer en kan zich moeilijk identificeren met de hoofdrolspelers. Wat mij betreft behoort Dolende woorden niet tot de interessantste werken van Galeano.
Een heel andere kant van Galeano is te vinden in zijn passie voor voetbal. Hij was fan van Nacional en niet van Penarol, die andere grote club uit Uruguay. In 1996 verscheen Glorie en tragiek van het voetbal, ook bij Van Gennep. Galeano geeft daarin uiting aan zijn enthousiasme. Hij schrijft een geschiedenis van het voetbal aan de hand van beroemde spelers en vooral van bijzondere doelpunten. Galeano was een bewonderaar van het Nederlandse totaalvoetbal uit 1974. Dat is een mooi compliment van een vertegenwoordiger van het land met de minste inwoners dat ooit wereldkampioen is geworden. Twee keer zelfs. Veelzeggend is dat in Voetbal International terloops melding werd gemaakt van het overlijden van Galeano. In het blad wel te verstaan, niet in het televisieprogramma. Dan had Galeano maar paaldanser moeten worden. Met de dood van Galeano moeten we Luis Suarez voortaan als wees beschouwen.
