Leesimpressies
Eduardo Mendoza: De neergang van Madrid
- Nr. 28 - 2013
- In 1936 is Europa aan een glijvlucht bezig naar de Tweede Wereldoorlog. Spanje heeft eigen zorgen. Daar is een burgeroorlog in de maak. Die zal losbarsten in juli van dat jaar. Eduardo Mendoza laat zijn roman spelen in de aanloopfase naar dat moment. Mendoza werd geboren in 1943 te Barcelona. In veel van zijn boeken vormt de Catalaanse hoofdstad het decor. Deze keer is dat Madrid. Gezien de rivaliteit tussen beide steden is de zwenking van het perspectief een opmerkelijke keuze. Van Messi naar Ronaldo. De fascinatie voor een historische invalshoek is echter dezelfde gebleven. Voor veel Spaanse schrijvers is de burgeroorlog een onuitputtelijke bron van inspiratie. Mendoza laat vele historische figuren hun opwachting maken in zijn verzonnen verhaal. De sfeer van dreiging overheerst.
Mendoza begint zijn roman direct met de introductie van zijn hoofdpersoon. Anthony Whitelands, als kunsthistoricus opgeleid in Cambridge, is per trein op weg naar Madrid, waar hij een missie te vervullen heeft. Via een tussenpersoon is hij benaderd om de schilderijencollectie van hertog Iguala te taxeren. Whitelands is gespecialiseerd in schilders uit de Spaanse gouden eeuw als Velazquez en El Greco. De hertog overweegt zijn bezit te gelde te maken als de situatie voor hem als aristocraat verder verslechtert. Whitelands is niet alleen ergens naar op weg maar gaat ook ergens vandaan. Het verhaal opent met de brief die hij in de trein aan zijn geliefde schrijft die de echtgenote is van een dierbare vriend. Whitelands beëindigt de relatie en is klaar voor nieuwe avonturen.
In de eerste maanden van 1936 staan in Madrid vele partijen vol wantrouwen tegenover elkaar. De machtsverhoudingen zijn complex en ondoorzichtig. De lezer maakt onder meer kennis met Francisco Franco, latere vriend van de heilige stoel, die voor een generaalsvergadering in Madrid verblijft. Franco is door de regering van Azana als gouverneur naar de Canarische eilanden verbannen maar Spanje is nog niet van hem af. “Hij is de jongste en minst krijgshaftige. Een kleine man met een buikje, beginnende kaalheid, een pafferig gezicht en een hoge stem. Hij rookt niet, drinkt niet, gokt niet en is geen rokkenjager.”Beide kampen zijn het erover eens dat je rekening met Franco moet houden; het probleem is dat niemand weet of en in hoeverre je op hem kunt rekenen
Whitelands komt met diverse partijen in het Spaanse machtsspel in contact. Het boek wemelt van de toevallige ontmoetingen. Mendoza heeft een gelukkige keuze gemaakt door de verwikkelingen te schetsen aan de hand van een buitenstaander. Whitelands blijft onpartijdig. Aan de ene kant heb je de falangisten, de royalisten, de Carlisten die op de steun van het leger kunnen rekenen en aan de andere kant heb je de linkse groeperingen van anarchisten, communisten en socialisten. De katholieke kerk staat aan de kant van het establishment. In het voorjaar van 1936 heeft het volksfront de verkiezingen gewonnen. Dat drijft de tegenstellingen op de spits. Voor de regering zijn de vooruitzichten ‘niet somber maar hopeloos’. Na de verkiezingen luidt de leus. Spanje is dood, leve Rusland.
Ondertussen komt Whitelands steeds nauwer in contact met de hertog en zijn gezin. Met name de twee dochters, Paquita en Lili, mogen op zijn belangstelling rekenen. Mendoza schept er plezier in om de lezer regelmatig op het verkeerde been te zetten. Niets is wat het lijkt te zijn. Niemand straalt transparantie uit. Er is een overdaad aan dubbele agenda’s. Wil de hertog het geld dat de schilderijen waard zijn gebruiken voor een veilige heenkomen naar het buitenland of is de opbrengst bestemd om wapens voor de falangisten aan te schaffen? Dan duikt er een onbekend schilderij van Velazquez op. Is dat werk echt of een vervalsing. Whitelands is van de echtheid overtuigd. Alsof de situatie niet al ingewikkeld genoeg is doet er nog een hardnekkig gerucht de ronde dat een spion van de Russen actief is in Madrid. Niemand weet echter wie deze geheimzinnige Kolia is of zelfs maar hoe hij eruit ziet. De Spaanse staatsveiligheidsdienst krijgt belangstelling voor Whitelands. Door zijn diverse contacten laat hij zelf de verdenking van duistere praktijken op zich. Besprekingen vinden in horecagelegenheden, hotels, bordelen of bij mensen thuis plaats. Op straat zijn er soms gevechten. De achterkamertjes zijn de plekken waar het gebeurt. Het geraffineerde spel van Mendoza is zo ver doorgevoerd dat af en toe de geloofwaardigheid op het spel staat ten gunste van het effectbejag. De amoureuze inspanningen van Whitelands maken het panorama niet overzichtelijker. Ook de Britse ambassade blaast haar partij mee. De diplomatieke dienst biedt de eigen onderdaan steun maar houdt hem tegelijk goed in de gaten. Nadat er vele zetten op het schaakbord zijn gedaan, resteert er uiteindelijk maar een enkele oplossing. Whitelands dient Spanje te verlaten nadat hem nog een laatste ontmoeting in zijn geliefde Prado met Paquita is vergund. De burgeroorlog kan beginnen.
