Leesimpressies
Edwidge Danticat: Brother I am dying
- Nr. 4 - 2022
- Haïti behoort tot de meest beklagenswaardige landen van de wereld. Allereerst is er sprake van diepe armoede. De bevolking heeft van doen met regeringen bestaande uit nu eens dictators en dan weer militairen. De natuurrampen hebben het land ook scherp in het vizier. Tropische stormen en aardbevingen wisselen elkaar af. Recentelijk was er het nieuws van een moordaanslag op de president door een van de vele bendes. Incidenteel gaat Jeroen Pauw er polshoogte nemen voor het maken van een televisieprogramma. Verder kent het land weinig lichtpuntjes. De geschiedenis van Haïti komt tot leven door het boek van Edwidge Danticat. Zij woonde er tot haar twaalfde om daarna te emigreren naar de Verenigde Staten. Haar boek schetst een familiegeschiedenis en werd gelauwerd als beste autobiografie. Daar valt wel iets op af te dingen. Het is inderdaad een schitterend boek maar is het een autobiografie? Edwidge Danticat treedt op als verteller en komt zelf in het verhaal voor. De hoofdrolspelers zijn echter haar vader Mari en haar oom Joseph. Tussen de twee bestaat een sterke verbondenheid ondanks het leeftijdsverschil van twaalf jaar en de andere keuzes die zij hebben gemaakt. Joseph en zijn vrouw Denise bleven in Haïti. Mari vertrok naar de Verenigde Staten en werd taxichauffeur in Brooklyn. Edwidge is de oudste van vier kinderen en het enige meisje.
Mijn aandacht viel op het boek van Danticat dankzij Michiko Kakutani, jarenlang de gevreesde critica van de New York Times. Misschien ter compensatie van haar strenge oordelen publiceerde zij vorig jaar Ex-Libris, waarin zij ruim honderd boeken behandelt die het lezen en herlezen waard zijn. Opmerkelijk verliep mijn kennismaking met Haïti ook via een boek. In mijn middelbare schooltijd kreeg ik voor een verjaardag van een tante The comedians van Graham Greene cadeau daterend uit 1966. Dat stond niet op een verlanglijstje maar bleek achteraf beslist gewenst. Greene portretteert een gezelschap wat leeghoofdige types tegen de politieke achtergrond van dictator Papa Doc Duvalier, de vader van baby Doc, en zijn gewelddadige geheime dienst de Tonton Macoutes. Het was een startpunt voor een uitgebreide verzameling boeken van Graham Greene.
Danticat brengt af en toe verslag uit van de politieke ontwikkelingen in haar vaderland. De Duvaliertjes komen voorbij. De broers Joseph en Mari zijn politiek actief. Zij stellen hun hoop op een kandidaat die opkomt voor gewone mensen. Dat valt slecht bij de zittende macht die antwoord volgens het vaste stramien: repressie. Joseph besluit een andere weg in te slaan. Hij wordt een religieus leider en voorganger in zijn eigen kerk. Mari vindt de situatie uitzichtloos en kiest voor een buitenlands avontuur. Hij gaat aanvankelijk alleen en laat na twee jaar zijn echtgenote overkomen. De oudste kinderen, Edwidge en Bob, blijven achter onder de hoede van oom Joseph en tante Denise.For most of my father’s life, my uncle had been more a parental than a fraternal figure. With twelve years between them neither one of them- in his time, my uncle liked to say, a twelve year old was already a man- had any memory of ever playing together
Hoe beroerd de omstandigheden ook zijn, binnen de familie is er liefdevolle aandacht. Edwidge en haar broertje zijn niet de enige kinderen in het gezin van oom Joseph. Sinds hun eigen zoon naar Amerika is vertrokken, zorgen zij voor kleinkind Nick. Dan zijn er nog twee meisjes over wie zij zich ontfermd hebben. Toen de beste vriend van oom Joseph terugkeerde naar Cuba liet hij zijn dochter bij hen achter. De jongste broer van tante Denise beproefde zijn geluk in de Dominicaanse Republiek en zo kwam ook zijn dochter in het gezin terecht. De vaders hebben het gezag binnen het gezin. De kinderen bejegenen hen met respect en ontzien hun gevoelens. Edwidge bewijst het hele boek door dat zij de kunst van het vinden van de juiste woorden uitstekend beheerst maar tegenover haar ouders gaat haar dat veel moeilijker af. Het is een zoektocht naar de juiste woorden en de juiste toon. Pas na langdurig aarzelen vertelt zij haar ouders, liefst vlak voordat zij uitstapt na een lift naar het vliegveld, dat zij gaat trouwen of dat zij zwanger is. Zij weet eerder dan haar vader dat hij ongeneeslijk ziek is maar deelt die informatie niet met hem.
Ook de communicatie tussen de ouders en Edwidge, als zij is achtergebleven in Haïti, verloopt stroef. Telefonisch contact is niet mogelijk of te duur. Maandelijks schrijft vader een afstandelijke brief. Op geen enkele manier mag twijfel blijken of de kinderen het wel goed hebben bij oom en tante. Succesverhalen hoe goed het met de ouders en twee jongste kinderen gaat, zijn uit den boze om hen het verdriet over het gescheiden zijn te besparen. Informatie over problemen kunnen evenmin beschreven worden om de kinderen niet nodeloos ongerust te maken. Hoewel oom Joseph vaak het advies heeft gekregen ook naar de Verenigde Staten te komen wilde hij daar niets van weten. Exile is not for everyone. Someone has to stay behind, to receive the letters and greet family memebers when they come back. Pas op hoge leeftijd verandert Joseph van mening na weer een uitbarsting van geweld waarbij zijn kerk geplunderd wordt. Hij stapt op het vliegtuig naar Amerika. Tante Denise leeft dan al niet meer. Hij besluit asiel aan te vragen maar belandt in een detentiecentrum. Daar overlijdt hij. Terug als stoffelijk overschot naar zijn eigen land is niet mogelijk. Joseph wordt begraven in New York. Hij eindigt in het land waar hij niet naar toe wilde en dat hem weigerde op te nemen. Enkele maanden later bezwijkt zijn jongere broer. Edwidge Danticat heeft een monument van de menselijke maat opgericht voor haar familie. Joseph en Mari verdienen een plek in de geschiedenis.
middelr@xs4all.nl
