Leesimpressies

  • Emmanuel Bove: Het voorgevoel

  • Nr. 22 - 2016
  • Flaubert gebruikte Emma Bovary om zijn visie op de roman te etaleren. Balzac wilde het volle leven in zijn romans betrappen als een A.F.Th. van der Heijden avant la lettre. Proust wilde het verglijden van de tijd een halt toe roepen. Camus en Sartre gaven hun filosofie van absurditeit en zinloosheid in verhalende vorm gestalte. Houellebecq waagt het om in zijn laatste roman een Frankrijk te schetsen waar met behulp van de stembus de moslimbroederschap aan de macht is gekomen. Het wonderkind Laurent Binet speelt in De zevende functie van taal een grappig spel waarin alle kopstukken uit de politiek en filosofie van na de Tweede Wereldoorlog figureren. De Franse roman schuwt de grote greep niet. Je moet hoge ogen gooien. Het gaat erom ambitie te tonen. Calvinisme is voor watjes. De Fransen hebben niet toevallig het woord grandeur uitgevonden. In dat licht is Emmanuel Bove van een ander kaliber. Hij is een vertolker van karigheid en miezerigheid. Het is een compleet ander geluid maar wel met een eigen charme. De bescheiden omvang van zijn boeken illustreert de boodschap. Bij Bove triomfeert de achterkant van het gelijk.

    In de jaren tachtig bracht uitgeverij De Prom zeven boeken, novellen en verhalen, op de Nederlandse markt. Daarna werd het stil. Bove leek voor de tweede keer vergeten. Deze eeuw hebben enkele uitgeverijen de draad weer opgepakt. Eerst verscheen Reis door een appartement bij uitgeverij Bas Lubberhuizen. In 2013 volgde De liefde van Pierre Neuhart bij uitgeverij Coppens & Freriks en nu is er dankzij de Arbeiderspers Het voorgevoel. De eigenzinnige toon van Bove is in alle werken nadrukkelijk aanwezig. Het leven van de hoofdpersonen is groots noch meeslepend. Ontsnappen aan de dagelijkse beslommeringen is een kunst die maar niet wil lukken. Lijdzaamheid is het motto in plaats van assertiviteit. In Het voorgevoel maakt de lezer kennis met Charles Benesteau. Hij is een jaar of vijftig, getrouwd en werkzaam als advocaat. Benesteau is een alledaagse figuur die uitblinkt in onopvallendheid. Hij is neerslachtig en lichtgeraakt. Het verhaal speelt in 1931. Zou het door de oorlog komen? Op doktersadvies maakt hij met zijn vrouw een reisje naar het zuiden. Ook dat brengt geen verlichting. Het is tijd voor een radicalere stap. Benesteau gooit het roer om.

    Ruim een jaar geleden was Charles Benesteau weggegaan bij zijn vrouw en kinderen, hij had zich niet meer vertoond op de rechtbank, hij had gebroken met zijn familie en schoonfamilie, met zijn vrienden, en zijn appartement aan de Boulevard de Clichy had hij verlaten


    Benesteau neemt zijn intrek in een eenvoudige buurt nabij station Montparnasse. De familie blijft in vertwijfeling achter. Zijn zus en broers brengen een bezoek aan zijn nieuwe onderkomen. Ze zijn vooral bezorgd dat hij zijn deel van de erfenis zal verkwisten. Benesteau lijkt in eerste instantie vooral gelukkig met zijn nieuwe eenzame bestaan. De enige band met het verleden zijn de weinig vreugdevolle bezoekjes aan zijn maƮtresse. Bij vlagen is hij weer even de vrolijke jongeman van vroeger. Wat hem heeft aangezet tot een breuk met het verleden blijft tot op zekere hoogte schimmig. Hij stoorde zich aan de wereld. Nergens ziet hij onbaatzuchtigheid. Overal maakt geld de dienst uit. In zijn nieuwe bestaan overheerst de sjofelheid. De eenvoudige lieden die zijn buren zijn, vormen een verademing. Geleidelijk raakt zijn bestaan verweven met dan van zijn nieuwe omgeving. Wat eerst verfrissend leek, lijkt verdacht veel op waar hij zich voorheen aan ergerde. Het sociale milieu waar hij kennis mee maakt is in moreel opzicht geen haar beter. Charles Benesteau koos voor een nieuw leven maar vergat dat hij overal zichzelf mee naar toeneemt. Een tweede leven is een illusie als je geen afstand kunt doen van het karakter uit je eerste. Als Benesteau zich dat realiseert zijn alle schepen achter hem in vlammen opgegaan. Geen nieuw perspectief en evenmin een weg terug. Dat kan alleen maar slecht aflopen.
    Emmanuel Bove heeft een oeuvre achtergelaten dat bezaaid is met lieden die een onoverbrugbare kloof met de anderen ervaren. Je kunt je onttrekken aan het sociale leven maar het blijft de vraag of je daar veel mee opschiet. Ondanks deze sombere boodschap heeft de schrijver tijdens zijn leven niet te klagen gehad over erkenning. Hij werd geboren te Parijs in 1898 en stierf daar 47 jaar later. Zijn officiƫle naam luidde Bobovnikoff. Hij was de zoon van een emigrant uit Kiev en een Luxemburgs dienstmeisje. Zijn persoonlijk leven vertoonde sporen van een rommelig bestaan. Zijn thematiek hoefde hij niet van ver te halen. Na zijn dood raakte hij snel in vergetelheid tot hij onder meer door toedoen van Peter Handke werd herontdekt. Dat gebeurde eind jaren zeventig waarna Nederland volgde. Dat valt te lezen in het informatieve nawoord van vertaalster Mirjam de Veth. Of de wereld van Bove een wenkend perspectief biedt, valt te betwijfelen. Zeker is hij consistent in het telkens weer uitdragen van het sobere wereldbeeld waaraan zijn personages lijden. Literatuur gaat ook over verliezers. De schreeuw zit bij Bove van binnen.

    Terug