Leesimpressies
Erica Jong: Het ritsloze naspel
- Nr. 23 - 2016
- In augustus 1975 waarde er een hittegolf door Nederland. Mijn woning was een studentenflat. Ik las een boek van de Amerikaanse Erica Jong dat veel opzien baarde. Buiten heerste een verzengende hitte maar in het boek was het nog broeieriger. Vandaag loopt de temperatuur op tot in de buurt van de 30 graden. Ik lees opnieuw een boek van Erica Jong. Wil je twee boeken kunnen vergelijken dan moet je de weersomstandigheden min of meer constant houden. Vier decennia was Erica Jong afwezig in mijn leven. Ze begon als een donderslag bij heldere hemel. De openingszinnen van destijds waren nog ergens opgeslagen. “Aan boord van het Pan Am-toestel naar Wenen bevonden zich 117 psychiaters en ik was in analyse geweest bij ten minste zes van hen. En getrouwd met een zevende.” Dat was een binnenkomer. Wie kon toen bevroeden dat vier decennia later deze vliegtuigmaatschappij al 25 jaar failliet zou zijn. Erica Jong koos een titel dat als begrip een eigen leven zou krijgen: het ritsloze nummer. De titel van nu is een slap aftreksel en eerlijk gezegd geldt dat voor het hele boek. Ook toen waren pathetische trekjes mevrouw Jong niet vreemd, maar haar taboe doorbrekende flair maakte alles goed. Iemand van in de zeventig kan beter geen trucjes vertonen die horen bij iemand van in de dertig.
Van Fear of flying naar Fear of dying. Het najagen van seksueel genot heeft plaats gemaakt voor de angst om het levenseinde van dierbaren. In de benarde omstandigheden van het moment laait de seksuele begeerte desondanks gewoon op. Vanessa, zoals de hoofdpersoon dit keer heet, heeft een oudere echtgenoot, de zoveelste, die getroffen wordt door ernstige hartproblemen. Vanessa zoekt afleiding en speurt internet af naar een geschikte partner. Behalve een echtgenoot in een kritieke fase zijn er ook nog de hoog bejaarde ouders die zich weigeren gewonnen te geven aan de dood. Op de drempel van de dood blijven ze net zo veeleisend als ze altijd waren. En dan gaat ook de poedel nog dood en wordt haar dochter, net hersteld van een cocaïneverslaving, voor het eerst moeder. De roman zit boordevol relationele turbulenties. En dat zal de lezer weten ook. Vanessa is niet iemand die haar problemen in stilte tot een oplossing probeert te brengen. Wat haar bezig houdt, mag de hele wereld weten. Vanessa lijkt zo iemand die in gezelschap altijd net te luid het woord voert, ondertussen citerend uit de wereldliteratuur, want Vanessa is niet van de straat. Gelukkig is er altijd hartsvriendin Isadora, die de lezer nog kent als de hoofdpersoon uitHet ritsloze nummer. Vanessa en Isadora zijn elkaars alter ego. Zij hebben frequent contact en stimuleren elkaar met opbeurende woorden.
Isadora is een schrijfster die te jong beroemd is geworden en zichzelf heeft moeten redden van de neiging tot zelfvernietiging. Net als ik heeft ze vreselijke periodes gekend waarin ze verslaafd was aan liefde en verdovende middelen
De attractie van Het ritsloze nummer bestond vooral uit de openhartige behandeling van vrouwelijke seksualiteit. Wij waren in Nederland vertrouwd met het baanbrekende werk van Jan Cremer en Jan Wolkers maar dat een vrouw hetzelfde kunstje onder de knie had was een openbaring. De emancipatie viel eenvoudig weg niet te stoppen. Mannen konden mokkend hun alleenvertoningsrecht inleveren.
Een bijkomend sterk punt vormde de humor waarmee Erica Jong haar boodschap bracht. Daar moet je in Het ritsloze naspel met een lantaarntje naar op zoek. Soms is er een opflikkering. Wie denkt dat Vanessa een beroep doet op internet voor de broodnodige spanning, mag niet de conclusie trekken dat zij dit doet bij gebrek aan liefde voor haar man. Integendeel, ze is dol op hem. De twee passen uitstekend bij elkaar maar er is nu eenmaal meer in het leven. “Mijn man en ik lezen vaker samen de overlijdensberichten in de krant dan we seks hebben.”
Wat uiteindelijk voor mij de roman onverteerbaar maakt, is de onhebbelijkheid om het persoonlijke tot universele proporties op te blazen. Erica Jong en Vanessa zijn de koninginnen van de sweeping statements. Een kleine bloemlezing. Op weg naar het ziekbed van haar ouders zegt ze op blz 71 tegen haar dochter: “elke keer wanneer ik bij ze langsga wil ik zelfmoord plegen”.Op blz 163 opent een passage met: “wat was er aan de hand met mijn generatie vrouwen”.Of op blz 251: “seks is iets universeels, net als honger.”
Aan het eind van de roman maakt Vanessa met haar man een reis naar India. Hij werkt aan zijn verdere herstel, zij poogt tot zelfinzicht te komen. India oefent een weldadige invloed uit op de twee bezoekers. Het is onvermijdelijk dat deze ervaring tot een bulderende conclusie over India leidt. “Het is de plek waar je leert wie je bent en wat je gelooft.” De Nobelprijs voor subtiliteit zal Erica Jong niet winnen.
