Leesimpressies

  • Erno Rubik: Cubed

  • Nr. 20 - 2022
  • Na ondergedompeld te zijn geweest in enkele boeken van Imre Kertesz met zijn zware onderwerpen, was ik toe aan wat tegenwicht. Erno Rubik groeide net als Kertesz op in Boedapest. Het verschil tussen hun geboorte bedraagt 25 jaar. Dat onderscheid is in dit geval van wezenlijk belang. Het maakt uit of je jeugd zich in of na de oorlog afspeelt. Zowel Kertesz als Rubik groeide op in een gezin waarbij de ouders uit elkaar gingen. Rubik zou roem oogsten met een lichtvoetiger thema. Hij is de schepper van de kubus die nu al een halve eeuw een groot en internationaal publiek weet te fascineren. Hoewel hij bij herhaling naar voren brengt een hekel te hebben aan schrijven, heeft hij de geschiedenis van zijn vondst uiteindelijk zelf willen vastleggen. Hij vertelt hoe hij te werk is gegaan en welke gevolgen dat voor hem en voor de kubus met zich meebracht. Hij ziet de kubus als een personage, als een goede vriend. Hij probeert het succes dat de kubus wereldwijd wist te oogsten te begrijpen en te duiden. Voor wie ooit gepoogd heeft een verwarde kubus in de oorspronkelijke staat terug te brengen is dat interessant leesvoer of je nou de euforie van succes of de frustratie van een mislukking hebt ervaren. Overigens zijn er op internet sites te vinden die aanwijzingen verschaffen hoe je te werk moet gaan, zoals ik zelf heb mogen ervaren.

    Rubik ziet zichzelf als iemand die gestimuleerd wordt om puzzels op te lossen. In zekere zin is hij erfelijk belast. Zijn vader probeerde een leven lang het perfecte zweefvliegtuig te bouwen. Dan is een kubus een stuk overzichtelijker. Rubik werd vooral gefascineerd door het vinden van een passende constructie. Als jongetje raakte hij verslingerd aan het Chinese tangram. De kubus volgde later. De versie die we kennen bestaat uit 27 mini kubussen of eigenlijk uit 26 zichtbare kleine kubussen en een onzichtbare middelste kubus die de boel bijeenhoudt. Hoe vind je een oplossing voor het praktische probleem dat draaiingen mogelijk maakt en tegelijk de samenhang van het geheel bewaart? Nieuwsgierigheid is een belangrijke drijfveer.

    Er zijn twee manieren om verandering te bewerkstelligen: een nieuw antwoord vinden op een oude vraag of een nieuwe vraag vinden die nog niet eerder is gesteld. Het is lastig te zeggen welke van die twee het moeilijkst is


    Rubik was niet snel tevreden. Het eindresultaat heeft een handzaam formaat, weegt weinig, laat zich soepel draaien en valt niet bij intensief gebruik uit elkaar. Daarna rees de kwestie van de produceerbaarheid op grote schaal. Het is troostrijk om te lezen dat Rubik heel lang moest oefenen om de kubus uit een gegeven wanorde terug te brengen in de oorspronkelijke staat. En die opdracht vormt uiteindelijk de grote attractie van de kubus. Rubik schiep, hij vindt de term ontdekte ongelukkig, in 1974. Het zou 2,5 jaar duren voordat hij zich verzekerd wist van een Hongaars patent. Daarna kon de opmars beginnen.
    Het verkoopsucces overtrof alle verwachtingen, eerst in eigen land en vervolgens internationaal. De piek werd bereikt in 1982. Vier jaar later leek het einde in zicht. Toch zou de populariteit van de kubus zich herstellen om de status van evergreen te bereiken.
    Rubik werd ingezet op speelgoedbeurzen. De kubus werd omarmd door mensen uit allerlei disciplines van reclame tot kunst en wetenschap. De auteur doet er verslag van als toeschouwer bij zijn eigen leven. Wedstrijden wie het snelst het probleem kon oplossen namen een grote vlucht. Er zijn meer dan 43 triljoen mogelijke posities die de kubus kan aannemen. Het is bijna ongelooflijk dat het record tegenwoordig op iets meer dan drie seconden staat. Er zijn zelfs kampioenschappen geblinddoekt spelen. Bij het vinden van de oplossing is een bepaald ruimtelijk inzicht nodig. Er zijn op de hoeken kubussen met drie kleuren, aan de randen met twee en in het middendeel met een enkele kleur.
    Af en toe ontmoet Rubik mensen die moeite hebben om aan te nemen dat de naam van de kubus verwijst naar iemand die echt bestaat. Dat heeft hij gemeen met anderen zoals Calvin Klein. Een individu is een merk geworden. Wat het Oostblok betreft staat Rubik op gelijke hoogte met Kalasjnikov.
    De aantrekkingskracht van de kubus is cultureel neutraal. Levenservaring is geen voordeel. Kinderen lukt het vaak beter dan volwassenen. Sociale intelligentie is evenmin vereist. Onder de snelle oplossers bevinden zich nogal wat mensen met autisme.
    Rubik heeft zich door de ontwikkelingen niet gek laten maken. Hij is heel lang leraar design en architectuur gebleven. Hij beleeft meer genoegen aan het ontwerpen van zijn eigen huis dan aan de internationale roem. Publiciteit verdraagt zich slecht met zijn bescheiden inborst. Hij ziet zichzelf als een introverte amateur, met een intrinsieke motivatie en geen extrinsieke zoals bij een professional hoort. Wel laat hij alle remmen los als het gaat over de kwaliteiten van zijn vinding. Dan komt hij gevaarlijk dicht in de buurt van een heiligverklaring alsof de kubus Titus Brandsma is. Het effect van de kubus is beperkt als je het vergelijkt met de impact van Steve Jobs zijn iPhone. Inmiddels staart een groot deel van de wereldbevolking de hele dag op een schermpje. Dat lot is de kubus bespaard gebleven. Een vergelijking met het succes van Lego ligt meer voor de hand. Rubik heeft stellig een extra vleugje vrolijkheid in de wereld gebracht. Sterke puzzels wakkeren speelplezier aan net als concentratievermogen en nieuwsgierigheid. Daar kan geen Kalasjnikov tegen op.
    middelr@xs4all.nl

    Terug