Leesimpressies
Florian Jacobs: Blijven is nergens
- Nr. 37 - 2022
- Er zijn poëzieliefhebbers voor wie het werk van Rainer Maria Rilke als hoger geldt dan het hoogste van het hoogste. Voor mij, minder bekend met het oeuvre, roept hij het beeld op van een dweepzieke romanticus. Rilke werd geboren op vier december 1875 in Praag. Dat maakt hem tot een stadgenoot en tijdgenoot van Franz Kafka maar dan zonder tuberculose. Rilke zou in 1926 bezwijken aan leukemie. Florian Jacobs, verbonden aan de Internationale School voor Wijsbegeerte gelegen aan de Dodeweg in Leusden naast een begraafplaats waar ’s nachts ritueel gedanst wordt, is een bewonderaar van Rilke. Omdat er al de nodige biografieën over de schrijver zijn verschenen, heeft hij een originele invalshoek gekozen. De reislust van Rilke is het uitgangspunt. Aan de hand daarvan schetst Jacobs leven en werk. Wanneer was de schrijver waar en hoe werkte dat door in zijn gedichten? De titel maakt direct duidelijk dat we een flinke portie rusteloosheid voor de boeg hebben. Rilke zwierf door vele landen op het continent, beheerste diverse talen en was lang voor de geboorte van Frans Timmermans Europeaan. Voor mij was een belangrijk motief voor de lectuur om meer te weten te komen over Rilke en te bezien of mijn vooroordeel aan herziening toe was. Still confused but on a much higher level.
De stad Praag was te benauwend om Rilke blijvend te binden. De scheiding van zijn ouders was een bepalende factor in zijn jeugd. Hij verkaste naar München waar hij in contact kwam met de 14 jaar oudere filosofe Lou Andreas Salomé, het begin van een langdurige vriendschap. Hij volgde haar naar Berlijn. De toon voor een zwervend bestaan was gezet. Hij zou zich een leven lang laten inspireren door mensen en landschappen maar de behoefte aan afwisseling liet niet lang op zich wachten. Rilke beschikte over een gevoelige natuur die in de vorm van gedichten een uitweg zocht. Daarnaast was hij een overijverig briefschrijver. Hij schreef weinig proza waarbij het weinig toegankelijke De aantekeningen van Malte Laurids Brigge het bekendst is. Vaak was er sprake van geldgebrek. Een reguliere baan zou hij nooit vervullen al kwam een parttime functie als secretaris bij de beeldhouwer Auguste Rodin het dichtst in de buurt. Wel bezat Rilke de kwaliteit om belangstelling te wekken van mecenassen al dan niet voorzien van een adellijk en vrouwelijk tintje. Ook dat op tijdelijke basis. Wel kon hij rekenen op de steun van een loyale uitgever in de persoon van Anton Kippenberg. Rilke trouwde en kreeg een dochter. Moeder en dochter enerzijds en vader Rilke anderzijds gingen hun eigen gang. Zelden verbleven zij in elkaars gezelschap. Rilke zou niet aanwezig zijn bij het huwelijk van zijn dochter vanwege drukte elders. Liefdes zijn er om de eenzaamheid te koesteren en niet om die te beëindigen.
Van alle baronessen, vorstinnen, kasteelvrouwen, hertoginnen en prinsessen die de charmeur Rilke tot zijn kennissenkring mocht rekenen is Marie von Thurn und Taxis, née Prinzessin Marie Elisabeth Karoline zu Hohenlohe-Waldenburg-Schillingsfürst, de belangrijkste geweest
Rilke is geenszins een beoefenaar van het genre light verse. Hij probeert in zijn werk de volheid van het leven te vangen onder de erkenning dat zoiets nooit op een toereikende manier kan lukken. In de loop der jaren lijkt zijn zoektocht onverminderd dezelfde al wisselt hij wel van invalshoek. Hij blijft een gooi doen naar het hoogste. Dat is de opdracht van de kunst. Beelden, of die nu ontleend zijn aan de natuur of aan de kunst, laten zijn dichtader vloeien. Schilders als Cézanne, El Greco en Picasso leverden input. Voor Florian Jacobs vormen latere werken als de Elegieën van Duino en Sonetten van Orpheus de hoogtepunten in het oeuvre. Hij probeert deze waar mogelijk te duiden. De auteur heeft de plekken waar Rilke verbleef nagereisd en vaak via foto’s van eigen makelij aan de lezer gepresenteerd. Dichtregels staan behalve in het origineel, meestal in het Duits soms in het Frans, in het Nederlands afgedrukt. Jacobs is een hartstochtelijk fan maar is niet kritiekloos. “Ogenschijnlijk gesetteld blijft hij maar kletsen over alledaagse pietluttigheden. Zo tenenkrommend burgerlijk, op het verveelde af, hebben we hem niet eerder meegemaakt.” De poëzie van Rilke is aan de hoogdravende kant. Het relativeringsvermogen blijft goed verstopt. Naar mijn voorkeur ligt het gehalte aan engelen veel te hoog. Het is evenmin werk dat getuigt van maatschappelijk engagement. Het gaat over het leven en de wereld met een uitroepteken en niet om het hier en nu. Aan het begin van de Eerste Wereldoorlog getuigt Rilke van betrokkenheid en tref je bij hem strijdbare opvattingen aan. Vervolgens doet hij er alles aan om onder de dienstplicht uit te blijven. Dat lukt niet. Hij mag tijdelijk een risicoloze bijdrage leveren. Na lezing van Blijven is nergens weet ik aanzienlijk meer van Rilke dan voordien maar mijn kopje thee is hij nog steeds niet.
middelr@xs4all.nl
