Leesimpressies
Fred Charles Iklé: Every war must end
- Nr. 11 - 2023
- Een jaar na de invasie door Rusland is de dominante opvatting in het Westen onverminderd van kracht. Poetin moet deze oorlog verliezen. Dat is niet helemaal hetzelfde als Oekraïne moet winnen. Democratie mag het niet afleggen tegen autocratie en al helemaal niet door middel van geweld. Wat winnen in dit geval betekent is minder evident. Dient Rusland zich terug te trekken achter de grenzen die voor de verovering van de Krim golden? Impliceert een overwinning dat de agressor juridisch aansprakelijk wordt gehouden en dat herstelbetalingen noodzakelijk zijn om de puinhopen weg te werken op kosten van de Russische portemonnee. De ideale overwinning lijkt ondanks de onverzettelijkheid van Zelensky en zijn volk ver weg. De verrassende prestaties op het slagveld zijn geen garantie op het gewenste succes. Deze kwestie brengt een algemener probleem onder de aandacht. Oorlogen komen vroeg of laat tot een einde. Wat valt er te zeggen over de wijze waarop dit gewoonlijk gebeurt. Is er kennis voor handen die aanwijzingen verschaft hoe een gewapend conflict idealiter tot een oplossing komt. Bij regeringsleiders gaat er veel meer energie zitten in het beginnen van een oorlog dan in het stoppen ervan. Wat zeggen de experts op dit terrein?
De eerste editie van Every war must end verscheen in 1971. Daarna volgden aangepaste versies. Naast Iklé zijn er meer auteurs die op dit terrein als gezaghebbend gelden zoals Dan Reiter met How war ends. Iklé was populair bij Colin Powell, stafchef in de eerste Golfoorlog en later minister van Buitenlandse Zaken. Powell deelde graag fotokopieën aan zijn medewerkers uit met teksten van Iklé. De geschiedenis van oorlog en vrede leert verschillende lessen. Na de Tweede Wereldoorlog kwam een toegeeflijke opstelling, zoals die van de Britse Chamberlain tegenover Hitler, in een kwaad daglicht te staan. Een agressor is niet ontvankelijk voor goede bedoelingen. Poetin heeft na zijn acties op de Krim en in de Donbas waarschijnlijk uit de milde reacties van het Westen afgeleid dat hij in heel Oekraïne zijn gang kon gaan. Dit keer was het antwoord meer gedecideerd.
De oorlog in Vietnam leerde een andere les: begin alleen aan een oorlog als je vrijwel zeker bent van de overwinning. Dan verlies je niet vele jaren met het zoeken naar de finish. Tijdens een oorlog ligt de focus op de gevechtshandelingen. Aandacht voor een goede afloop schiet er bij in. Juist het einde van een oorlog is voor het perspectief op langere termijn van eminent belang. Na veel oorlogen bestaat het gevaar dat een conflict blijft voortsudderen en opnieuw kan oplaaien. Men trekt op een breedtegraad een demarcatielijn en gaat over tot de orde van de dag. Een echt vredesakkoord is meer uitzondering dan regel. Een Marshall plan kan wonderen doen.What has made all the difference for the long-term outcome of many wars is whether the militarily victorious side managed to reform the enemy’s government, to transform a former foe into a newe friend
Er zijn verschillende verklaringen waarom er zo weinig aandacht uitgaat naar een goede afronding van een oorlog. Een belangrijke factor is de tekortschietende informatievoorziening. Heeft een strijdende partij een goed inzicht in motivatie, uithoudingsvermogen en gevechtskracht van de tegenstander? Wie aan het vechten slaat, heeft de neiging door te gaan tot de ander is bezweken. Een vroeg einde plaatst vraagtekens bij de opoffering van menskracht en materieel die tot dan gepleegd is. Tijdens een oorlog weegt de stem van militairen zwaar. Civiele experts met andere gezichtspunten bijvoorbeeld op sociaal en economisch vlak delven het onderspit.
Een goede timing voor besprekingen is lastig vast te stellen. Laten we onze uitgangspositie nog wat versterken voor we gaan praten. Misschien kunnen we het mooist denkbare resultaat realiseren: de onvoorwaardelijke overgave van de tegenstander. Strijdende partijen doen niet alleen aannames over de houding van de bevolking bij de tegenstander maar ook over die in eigen kring. Accepteert de bevolking na alle offers die gebracht zijn de stap naar overleg. Is er draagvlak in eigen huis of zal de bevolking de leiders voor lafaards uitmaken? Retoriek speelt in een oorlog een grote rol. Er is meer overschatting dan onderschatting van de eigen kansen. “Military leaders are sometimes guilty of designing wars as if they had to build a bridge that spans only half a river.”
Een belangrijke les is verder dat je beter met escalatie kunt dreigen dan daadwerkelijk escaleren. Een onderliggende partij zal eerder genoegen nemen met een akkoord dan wanner er uitzicht is op winst, mits dit akkoord eervol is. Voor de Japanners was een belangrijke voorwaarde voor overgave in WOII dat de keizer in functie kon blijven. Aldus geschiedde. Concessies zijn onvermijdelijk. Te veel concessies roepen een beeld op van verraad, te weinig concessies blokkeert de route naar een akkoord. Per geval zal blijken of de duiven dan wel de haviken hun hand dreigen te overspelen. Voor de bovenliggende partij gelden de dilemma’s vice versa. Charles de Gaulle werd in WO II een held. Hij kwalificeerde het optreden van zijn landgenoot Pétain voor de samenwerking met de Duitsers als verraad. Zelf gaf hij in 1962 toe aan de eisen van de Algerijnse rebellen om tot een akkoord te komen. Wat het ene moment verwerpelijk is, geldt bij een volgende gelegenheid als nastrevenswaardig.
De bereidheid om te praten ontbreekt nogal eens zolang de gevechtshandelingen doorgaan. Eerst een staakt-het-vuren en daarna overleg. Dan rest de vraag wat te doen als een staakt-het-vuren uitblijft.
De moeilijke zoektocht naar een goede afloop kan het best vermeden worden door geen oorlog te beginnen. Partijen kunnen proberen om hun eventuele aanleidingen voor een conflict in gezamenlijkheid uit de weg te ruimen. Zonder conflict geen oorlog. Een alternatieve mogelijkheid is om enkele ongemakken en frustraties op de koop toe te nemen. Liever een wereld met beperkingen dan oorlog. Aan het eind van het boek gaat Iklé in op de situatie dat de kans op een oorlog nog angstwekkender maakt: de aanwezigheid van nucleaire wapens. Hij bepleit een evenwichtige combinatie van appeasement en afschrikking, waarbij het laatste op het eerste volgt en deze ondersteunt. Het boek laat zien dat het aantal variabelen waarmee de betrokken partijen van doen hebben uitzonderlijk groot is. En dan gaat het bijna alleen nog over conflicten tussen staten. Een complicerende factor is wanneer zich terroristische partijen in de strijd mengen. Terrorisme vraagt om kordaat optreden. De wereld heeft leiders nodig die bereid en capabel zijn om een juiste belangenafweging te maken. Dat is geen geruststellende conclusie.
middelr@xs4all.nl
