Leesimpressies
Giuliano da Empoli: De Kremlinfluisteraar
- Nr. 7 - 2023
- Het barbaarse optreden van Rusland in Oekraïne werpt de vraag op naar de besluitvorming in de boezem van het Kremlin. Lang is Poetin beoordeeld als een rationele machtsdenker die stap voor stap aan het realiseren van zijn imperium werkt. De schande van het uiteenvallen van het Sovjetrijk moet uitgewist worden. Poetin geldt als een bekwaam strateeg uit een land dat bij het schaken de meeste grootmeesters voortbracht. Er is met minstens zo veel recht een andere zienswijze mogelijk. Poetin, ondergedompeld in waandenkbeelden, droomt van de terugkeer naar een keizerrijk dat nooit bestaan heeft. Foute taxaties zijn er bij de vleet. Nee, hij is niet met bloemen en gezang onthaald door zijn zuiderburen. Sinds de invasie blijkt Oekraïne meer dan ooit een natie te zijn. Het Westen keek niet zoals bij eerdere escapades de andere kant op maar betuigde massaal en eensgezind steun bij het bieden van tegenstand. Het Russische leger door geopolitieke denktankmannetjes afgeschilderd als een geoliede vechtmachine blijkt te haperen. Hoge rapportcijfers zijn er slechts voor martelen en verkrachten. Over de machtsverhoudingen binnen het Kremlin is weinig bekend. Giuliano da Empoli doet een boekje open over de interne situatie. Hij kruipt niet in het hoofd van Poetin maar laat in plaats daarvan zijn naaste adviseur aan het woord.
Auteur Giuliano da Empoli voerde lange gesprekken met de echte voormalige spindoctor van Poetin die in de roman de naam Vadim Baranov heeft meegekregen. Het contact tussen de twee kwam door toeval tot stand. Zij deelden een interesse in Jevgeni Zamjatin en zijn boek Wij, een dystopische toekomstroman over de Sovjet-Unie uiteraard verboden in eigen land. Beide hebben gepubliceerd over hun bewondering voor dit werk. Baranov deed dit onder een pseudoniem. Een adviseur die zelf op de voorgrond treedt, dreigt zijn invloed te verliezen. Effectief ben je vooral vanuit de coulissen. Hun gedeelde voorkeur leidt tot een ontmoeting in een landhuis op een afgelegen plek. Daar vertelt Baranov over zijn leven en loopbaan. Voor de lezer is de loopbaan de grote trekpleister. Enige informatie over het leven is noodzakelijk om de loopbaan te kunnen plaatsen. Baranov heeft een culturele achtergrond en kiest voor een opleiding aan de toneelschool. Verder is er sprake van cherchez la femme. Na de toneelwereld volgt een bestaan als televisieproducer van grote evenementen. Dan is het nog maar een kleine stap naar een positie in de luwte van de macht. De lezer volgt Baranov van zijn kennismaking met Poeting tot het moment dat hij ontslag neemt als de relatie met de nieuwe tsaar barstjes begint te vertonen. Om elke hoek loert ongenade. Je kunt beter op tijd de eer aan jezelf houden. De kennismaking met Poetin is memorabel vanwege de eclatante nietszeggendheid.
We werden binnengelaten in een vertrek dat evengoed de werkplek had kunnen zijn van een afdelingschef op het ministerie der Posterijen. In het kantoor zat een vale man met blond haar, gekleed in een pak van beige acryl. Hij had ook de uitstraling van een kantoorbediende. “Vladimir Vladimirovitsj Poetin” zei hij
Poetin kwam aan de macht toen de heerschappij van Jeltsin aan dronkenschap was bezweken. Het was een tijd van grote verandering. Arbeiders en boeren werden als helden ingeruild voor bankiers en topmodellen. De opmars van de oligarchen door de instituties begon. Men raakte verblind door geld zoals in het kapitalisme nog zelden vertoond was. Poetin leek in de beginjaren te streven naar een vriendschappelijke band met het Westen, een lidmaatschap van de NAVO was niet ondenkbaar. Dat zou veranderen. Toen hij zich liet afbeelden met ontbloot bovenlijf op een paard was de boodschap duidelijk: deze man deugt niet.
Baranov gidst ons door de ankerpunten van de moderne geschiedenis. In de chaos na de val van de muur was het zaak de verticale machtsbalans te herstellen. Bovenin zetelt de macht of die nu tsaar, politbureau of Poetin heet. Het regime wilde orde in het binnenland en aanzien in het buitenland. De macht in Rusland is gebaseerd op geweld liefst bij willekeur toegepast want dan weet niemand waar hij aan toe is. Veiligheid is een illusie. Sleutelmomenten zijn de bomaanslagen met vele slachtoffers in Moskou en het zinken van de Koersk. Het eerste voorbeeld leidde tot de oorlog in Tsjetsjenië met de toepassing van excessief geweld. De Koersk was een blamage voor het regime want het schip zou niet kunnen zinken. Doodzwijgen leek een optie maar het gemor van de nabestaanden was niet meer te smoren. Had de regering dan geen enkel mededogen met de eigen mensen? De spindoctor entameerde een groot spektakelstuk want de verkiezingen waren immers aanstaande. Een Nederlands bedrijf kreeg de opdracht het schip naar boven te takelen. Dat gebeurde voor een astronomisch bedrag waarmee de eigenaar van FC Utrecht in elke transferperiode nieuwe spelers aanschaft.
Pikant is het voorval waarbij Poetin, bekend met de angst voor honden van Angela Merkel, zijn labrador inzet om zijn gast te intimideren. Meer dan mensen vertrouwt de president zijn labrador. Dat intimideren is een handelsmerk. Wie te veel aanzien krijgt, wordt letterlijk of figuurlijk een kopje kleiner gemaakt. Boris Berezovski en Michail Chodorkovski kunnen daar over meepraten. Het serveren van een vergiftigd kopje thee is ook een optie. Een tegenstander van Poetin die zich niet de mond laat snoeren is oud wereldkampioen schaken Gary Kasparov. Hij maakte eens de vergelijking tussen zijn sport en de politiek. “In het schaak blijven de spelregels hetzelfde maar verandert de winnaar steeds. In jullie soevereine democratie veranderen de regels, maar heb je steeds dezelfde winnaar.”
In het verhaal van Baranov gaat veel aandacht uit naar de langdurige inspanningen om vanuit Rusland buurland Oekraïne in het gareel te krijgen. Een stroman als regeringsleider werkt prima. Ter vergelijking is een andere roman zeer lezenswaard. Jaan Kross beschrijft in Luchtfietsen de machinaties waarmee de Russen zijn vaderland Estland onderwerpen. Presenteer een dictaat als een vrijwillige samenwerkingsovereenkomst. Autocraten moeten niets van democratie en rechtsstaat hebben maar proberen vreemd genoeg wel de schijn op te houden.
Wat drijft een spindoctor om zich dienstbaar te maken aan een autocraat? Bij Baranov is er geen sprake van ideologische verwantschap. Het gaat veel meer om de intellectuele uitdaging en de fascinatie om in de nabijheid van de macht te opereren. Dat heeft een boek opgeleverd vol met aforismen en smakelijke anekdotes. Of het allemaal waar is, valt moeilijk vast te stellen, overtuigend is het zeker.
middelr@xs4all.nl
