Leesimpressies

  • Hans Magnus Enzensberger: De radicale verliezer

  • Nr. 2 - 2023
  • Toen schrijver Hans Magnus Enzensberger afgelopen november op 93-jarige leeftijd overleed was dat geen aanleiding voor de Nederlandse praatprogramma’s om bij die gebeurtenis stil te staan. Bij onze oosterburen lag dat anders. Hij behoorde met mensen als Peter Sloterdijk en Rudiger Safranski tot de denkers die zich actief roerden in het naoorlogse publieke debat. Ik ben beslist een groot voorstander van Duitse intellectuelen maar kan de aandrang om hun boeken te lezen goed weerstaan. Bij Sloterdijk raak ik snel ten prooi aan labyrintische verwarring zoals onlangs bij zijn voorwoord in een werk van de misantropische Emil Cioran. Binnen drie alinea’s kun je met gemak twee keer een doodlopende afslag nemen. Enzensberger ken ik vooral van zijn boek “De telduivel” waarin hij op een speelse manier voor jongeren de koudwatervrees voor wiskunde probeert weg te nemen. Enzensberger vestigde voor het eerst de aandacht op zich door het bewind van bondskanselier Adenauer te bekritiseren, in een periode terug naar de beschaving voor Duitsland als natie, dat er nog altijd veel voormalige nazi’s op vooraanstaande posten zaten. De NAVO heeft er bezwaar tegen dat ik generaals van 18 jaar aanstel, was het verweer van de bondskanselier. Enzensberger zou vaker voor ophef zorgen maar ging onverdroten voorwaarts.

    Terreuraanslagen kennen we in velerlei soorten en maten. Vaak is er een politieke aanleiding maar soms ook niet. Bovendien kan de politieke oriëntatie verschillen. Een paar decennia terug hadden we vooral terreur vanuit extreemlinkse hoek te duchten terwijl nu de kalashnikovs en bommen vooral van extreemrechts afkomstig zijn. Terroristen kunnen over een religieus of werelds motief beschikken. De daders kunnen verschillen naar organisatiegraad. Er zijn professionele organisaties met trainingsfaciliteiten voor de uitvoerders en met gespecialiseerde webmasters om de onthoofdingen scherp in beeld te brengen. Daarnaast is er de lone wolf bijvoorbeeld in de persoon van een puisterig joch dat met een automatisch wapen zijn highschool betreedt om zijn klasgenoten en juf neer te maaien. Gemeenschappelijk kenmerk is wel dat de dader bijna altijd een hij is. Enzensberger gaat in De radicale verliezer op zoek naar een gemeenschappelijk psychologische component onder al die verschillende daders. Zo komt hij uit bij het concept van de radicale verliezer. Het gaat om mensen die noch respect hebben voor het leven van anderen noch voor het eigen leven. Zij zijn bereid hun leven te offeren. Liever de dood en het martelaarschap dan genoegen nemen met wat in hun ogen een ondraaglijke misstand is. Hij maakt bezwaar tegen de kwalificatie laf die vaak wordt losgelaten op de plegers van een aanslag. Zij zijn echter bereid de hoogste prijs te betalen voor wat ze doen. Er valt veel op hen aan te merken maar niet dat ze laf zijn. Ongeacht de politieke signatuur vormen gefnuikte ambities de brandstof voor de verliezer.

    De meer succesvolle samenlevingen hebben gezorgd voor nieuwe rechten, nieuwe verwachtingen en nieuwe pretenties. Er zijn verwachtingen gewekt die lang niet door iedereen waar gemaakt kunnen worden. De ongelijkheid tussen de bewoners van de planeet zijn 24 uur per dag via vele kanalen zichtbaar. Daarom heeft elke vooruitgang er mede voor gezorgd dat mensen eerder worden teleurgesteld


    Het verstoken blijven van succes nodigt uit tot het zoeken van een zondebok. Het eigen falen vormt geen acceptabele omstandigheid. De ander is de boosdoener. Daarbij is het opmerkelijk dat mensen geen vergelijking maken met anderen die het nog minder hebben. Het zijn de winnaars die in het oog springen. Waarom zij wel en ik niet? De winnaars zijn de zondebokken. Het is hun schuld dat mijn leven zo karig is. Favoriete boosdoeners zijn buitenlanders, geheime diensten, communisten, Amerikanen, multinationals, politici ongelovigen. Bijna altijd zijn het ook joden. Enzensberger schreef zijn essay in 2005 en maakte in 2015 een update. In de oorspronkelijke versie legde hij een extra accent op het islamisme als bron voor terrorisme. Hij beschrijft de achterstand van de islamitische wereld op het westen nadat de Arabische wereld in vroeger eeuwen een rol als internationale koploper had gekend. Hoeveel olie er ook in de grond zit, de achterstand van nu is schrijnend. Alle technologische vernieuwing komt van elders inclusief het gereedschap dat gebruikt wordt bij aanslagen. Een geloof dat zich superieur acht aan andere levensbeschouwingen genereert frustraties als je bij een vergelijking op cultureel, wetenschappelijk of sportief gebied de mindere bent. En als je de helft van je bevolking als tweederangs beschouwt, zul je bij zoveel onbenut potentieel een achterstand niet snel inlopen. Om niet het gevaar te lopen eenzijdig het islamisme in de beklaagdenbank te plaatsen, wijst Enzensberger erop dat nuance geboden blijft. “Niet alle moslims zijn Arabieren, niet alle Arabieren zijn verliezers, niet alle verliezers zijn radicaal.” Waarschijnlijk om dezelfde reden heeft de auteur een update aan zijn verhaal toegevoegd waarin hij laat zien hoe een christelijke voorloper van IS ooit in China te werk ging. Terreur bestaat nu eenmaal in soorten en maten. Enzensberger heeft een scherpzinnig betoog gehouden al is zijn opvatting over de intrinsieke bijdrage van de islam bij lezing nu niet erg verrassend meer. Eerder kwam op deze site Ruud Koopmans en zijn Het vervallen huis van de islam ter sprake al gebiedt de eerlijkheid te melden dat Enzensberger eerder was.
    middelr@xs4all.nl

    Terug