Leesimpressies
Ian Buruma: Het Churchillcomplex
- Nr. 2 - 2021
- In 2020 werd de USA geleid door een immens populaire maffiabaas en het VK door een olijke grappenmaker. Het populisme grossiert in vreemde kostgangers. Het tweetal staat samen afgebeeld op een foto die de omslag van het laatste boek van Ian Buruma tooit. Daarboven prijkt een foto van Roosevelt en Churchill broederlijk naast elkaar. De bovenste foto suggereert staatsmanschap, de onderste doet denken aan pubers op een verjaardagspartijtje waar het iets te laat is geworden.
Buruma beschrijft de verhouding tussen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk door de jaren heen. Hij begint grofweg bij de Tweede Wereldoorlog en het verhaal loopt door tot de huidige situatie. Zijn vergelijking berust grotendeels op de verhouding tussen de beide regeringsleiders. Centraal staat de mate van verwantschap tussen de twee, karakterologisch en ideologisch. Buruma heeft minder aandacht voor een vergelijking van de instituties tussen de twee landen. Hij laat zien dat de bijzondere band die er ooit was in de loop van de tijd losser is geworden. Ging een Amerikaanse president in het verleden kort na zijn aantreden op bezoek in Londen, tegenwoordig heeft een visite aan Frau Merkel een veel hogere prioriteit.Dat Buruma zijn boek het Churchillcomplex doopte, verwijst naar de grote reputatie die de Engelse staatsman aan de overkant van de oceaan genoot. Churchill oogstte meer aanzien dan zijn land. Hij sprak graag over de special relation. USA en het VK waren na de oorlog de belangrijkste landen van de vrije wereld. Zij trokken bij internationale kwesties vaak samen op. Toch laat de geschiedenis ook de nodige verschillen van inzicht zien. Zo had Amerika veel eerder begrip voor het streven van India naar onafhankelijkheid dan moederland Engeland. Vaak is een verschil van inzicht te herleiden tot de onderlinge rolverdeling in het verleden. De Verenigde Staten veroverde de eigen onafhankelijkheid door zich te verlossen van het juk van Engeland. Het Britse imperium stoelde op de rol van kolonisator. De USA is een ooit gekoloniseerd land dat met hartstocht en succes voor vrijheid heeft gevochten. Niet alleen een kolossaal land als India illustreert dit verschil van inzicht maar ook conflicten in de marge bevestigen dit. Het VK begon een oorlog met Argentinië over de Falklandeilanden, dat vooral bevolkt werd door schapen, was voor de USA niet nodig geweest. We danken er wel de anekdote aan van Jorge Luis Borges die beweerde dat het conflict deed denken aan twee kale heren die vechten om een kam.
De waarde van de Europese Unie vormt eveneens een scheidslijn tussen Amerika en Engeland. Meestal hoorde het VK er niet bij. Ruim veertig jaar deden zij dat bij uitzondering wel zonder zich er thuis te voelen. Amerika is door de jaren heen een trouw pleitbezorger geweest van de EU.De Amerikanen waren altijd al voorstander geweest van een verenigd Europa omdat ze hoopten dat hun bondgenoten zich dan konden verdedigen in de strijd tegen het kwaad
Het boek bevat aardige passages over de band tussen de diverse presidenten en minister-presidenten. Er is uiteraard aandacht voor de gezamenlijke wegbereiders van het neoliberalisme: Ronald Reagan en Margaret Thatcher. Het duo maakte de weg vrij voor een rauw kapitalisme dat de kloof tussen arm en rijk schrijnend zou maken. Reagan vond de overheid meer een onderdeel van het probleem dan van de oplossing en Thatcher meende zelfs dat de samenleving niet bestond. Niet veel later zouden Blair en Clinton elkaar vinden in de filosofie van de derde weg. Zij informeerden graag bij Wim Kok wat dat nou precies betekende. Blair zou in opspraak raken toen hij op misleidende gronden zich aansloot bij Bush junior om Irak binnen te vallen.
Ian Buruma heeft vooral een beschrijvend betoog opgetekend. De analyse krijgt minder nadruk. Zelfs een beschouwing of de verwantschap tussen de Democratische Partij en Labour anders van aard is dan die tussen de Conservatieven en de Republikeinse Partij ontbreekt. De lezer mag zelf bepalend of de persoonlijke verhoudingen doorslaggevender zijn dan de ideologische.
De achtergrond van Buruma maakt hem overigens zeer geschikt om dit onderwerp bij de kop te nemen. Hij is van afkomst half Brits en half Nederlands. Bovendien woont hij al vele jaren in de Verenigde Staten. De politiek van de USA en het VK behoort tot zijn vaste interessegebied. Mijn favoriete Buruma is Het Churchillcomplex niet geworden. Dat blijft voor mij Playing the game, een boek uit 1991 dat in Nederland niet erg bekend is en waarin hij aan de hand van de biografie van een Indiase cricketspeler een prachtig beeld geeft van de cultuurverschillen tussen moederland en kolonie.
In het nieuwste boek van Buruma klinkt wel teleurstelling door over de richting die de twee landen de laatste jaren zijn ingeslagen. Het Brexit referendum vond in hetzelfde jaar plaats als de verkiezing van Donald Trump. Van het Britse imperium is niets meer over. Zelfs de moderne variant in de vorm van het Gemenebest wordt losser en losser. De Brexit is inmiddels een feit. Dacht Boris Johnson misschien nog met zijn populistische kompaan Trump een aantrekkelijk handelsakkoord te sluiten dan heeft hij een fikse tegenvaller voor de boeg. Joe Biden is de nieuwe president. Hij brengt een Ierse achtergrond mee waarbij cadeautjes voor Engeland niet voor de hand liggen. Het VK is een eiland in isolement en het mag blij zijn als Noord-Ierland en Schotland tot de familie blijven behoren. Met de EU is er iets van een akkoord gesloten met dank aan Michel Barnier. Een week na het van kracht worden van de afspraken blijkt al dat de vis bedorven is voordat alle documenten zijn ingevuld. Take back rotte vis luidt de nieuwe slogan.
middelr@xs4all.nl
