Leesimpressies
Imbolo Mbue: Zie de dromers
- Nr. 27 - 2020
- Het lezen van literatuur gedijt door mee te bewegen met de seizoenen. Scandinavische schrijvers lees ik in de winter, Afrikaanse in de zomer. Het gaat om inlevingsvermogen op maat. De maand juli past bij Imbolo Mbue afkomstig uit Limbe in Kameroen. Dat is ook de herkomst van haar protagonisten, de familie Jonga. Vader Jende besloot zijn geluk in Amerika te beproeven. Toen hij daar het hoofd boven water wist te houden, liet hij echtgenote Neni en hun zoontje Liomi overkomen. In Kameroen was er slechts een toekomst als je wieg in het juiste gezin stond of als je over een kruiwagen beschikte. Allebei was helemaal mooi. In Amerika zou dat allemaal anders zijn. Daar konden dromen realiteit worden. Het verhaal speelt in een markante periode van de Amerikaanse geschiedenis. Het land stond op het punt te beginnen aan de eerste termijn van een zwarte president. Op de achtergrond sluimerde een bankencrisis. Het Afrikaanse gezin vestigt zich in New York, stad van onbegrensde mogelijkheden. Neni kijkt haar ogen uit wat er allemaal in de etalages van de winkels ligt uitgestald. Zelf is ze net zo ambitieus als haar man. Ze werkt in de thuiszorg en volgt een opleiding met als einddoel het runnen van een eigen apotheek. Jende pakt alles aan wat zich aandient of het nu gaat om het afwassen van borden in een restaurant of het besturen van een taxi.
Op een dag lijkt het lot zich te keren. Via een neef krijgt Jende de kans te solliciteren naar de functie van privé chauffeur bij een welgestelde bankier. Gehuld in het groene krijtstreeppak en de clipstropdas die hij droeg op de dag van aankomst in het beloofde land, neemt het gesprek een gunstige wending. De bankier, Clark Edwards, gaat met Jende in zee maar verlangt absolute loyaliteit. Alles wat Jende hoort en ziet tijdens het werk draagt het stempel vertrouwelijk. Jende tekent een geheimhoudingscontract. En ja, het is wenselijk dat hij bij de uitoefening van zijn functie zich hult in een ander pak met een andere das. Behalve voor Clark Edwards dient Jende ook paraat te zijn om echtgenote Cindy en de beide zoons van het echtpaar naar hun plek van bestemming te rijden. Jende kwijt zich overijverig van zijn taak. Het salaris overtreft alle verwachtingen. Een periode van voorspoed breekt aan helemaal als Neni bij Cindy in dienst treedt als hulp in de huishouding. Het lukt de Kameroense familie om telefoontjes van familieleden uit het vaderland voor financiële hulp te honoreren.
Jende leert de Amerikaanse familie goed kennen door de ritjes die hij met hen maakt vooral door de telefoongesprekken die er vanaf de achterbank gevoerd worden. Clark Edwards en Jende Jonga ontwikkelen een hechte band vol wederzijdse waardering. Toch weet de auteur voortdurend de culturele verschillen over het voetlicht te brengen. Waren dikkerdjes in Kameroen een uitzondering, in Amerika wemelt het daarvan. In de kerk danst men niet maar zingt men zittend de psalmen. Actueel is de constatering dat zwarte mensen alert dienen te zijn als het gaat om het optreden van de politie.De politie is er om de blanken te beschermen, mijn beste. Misschien ook de zwarte vrouwen en soms de kinderen, maar niet de zwarte mannen. Nooit de zwarte mannen. Zwarte mannen en de politie zijn als water en vuur, snap je?
Net als het gezin Jonga vertrouwd raakt met de verworven voorspoed, vertonen zich de eerste haarscheurtjes. Clark Edwards werkt bij Lehman Brothers. Uit de telefoongesprekken valt af te leiden dat de bank in zwaar weer verkeert. Het huwelijk van Clark en Cindy raakt ontwricht. Cindy zoekt steun bij alcohol en pillen. Cindy doet een beroep op Jende om haar te informeren over de veronderstelde ontrouw van haar man. De loyaliteit van de chauffeur wordt op de proef gesteld. Ontslag dreigt.
De verbondenheid tussen de twee families lijkt niet bestand tegen de onvermijdelijke verschillen. Het is wit tegenover zwart, werkgever tegenover werknemer, illegaal tegenover legaal. Gedurende de roman is de familie Jonga bezig om een verblijfsvergunning te krijgen met daaraan verbonden de mogelijkheid van een green card. Jende heeft een asielprocedure lopen waarvan de kans op inwilliging klein is. Hij loopt in zijn vaderland geen gevaar. Hij is een zogenaamde gelukzoeker. De mogelijkheid van een vrijwillige terugkeer komt aan de orde. Jende wil terug, Neni wil blijven. Jende wil dat zijn vrouw hem gehoorzaamt, zij heeft haar eigen voorkeur. Een terugkeer is een beladen stap. Het maakt alle verschil van de wereld of een familie terugkeert met hangende pootjes of met een gevulde portemonnee. Hoon of bewondering.
Hoewel Imbolo Mbue een verhaal vertelt dat een zekere mate van voorspelbaarheid bezit, weet zij de lezer te boeien doordat de hoofdpersonen met overtuiging geportretteerd worden. Zij zijn van vlees en bloed. Het is daarom jammer dat de uitgave ontsierd wordt door nogal wat slordige zinnen, waarin woorden zijn weggevallen of juist dubbel voorkomen. De vertaling doet soms wat stijfjes aan vooral als het om formelere termen gaat die te maken hebben met het Amerikaanse onderwijs of het optreden van de immigratiedienst. Er valt te twisten of Zie de dromers een adequate weergave vormt van Behold the dreamers. Tevens valt het te betreuren dat de lokale begrippen waarvan het echtpaar zich bedient, niet van een verklarende woordenlijst zijn voorzien. Uit het lezen van Babel van Gaston Dorren vorige week is me bijgebleven dat Kameroen het land is met de grootste taalverscheidenheid. De lezer heeft recht op wat meer service. Imbolo Mbue had een beter lot verdiend. Misschien krijgt ze dat met de volgende vertaling van haar werk in het Nederlands die is aangekondigd. Daarin behandelt zij de impact van een oliemaatschappij op de Afrikaanse omgeving. Dat lijkt een onderwerp dat goed bij haar past.
middelr@xs4all.nl
