De brug over de Drina is het beroemdste boek van de Servisch-Kroatische schrijver die in 1961 de Nobelprijs voor literatuur kreeg toebedeeld. Andric eindigt zijn vertelling in 1914 met de vernietiging van de brug die inmiddels gereconstrueerd en wel op de werelderfgoedlijst prijkt.

De roman van Andric wordt vaak genoemd als een bruikbare introductie om iets te begrijpen van de talloze spanningen tussen bevolkingsgroepen op de Balkan. We kennen in België spanningen tussen Vlamingen en Walen, in Noord-Ierland tussen katholieken en protestanten. Nauwelijks verder verwijderd van Nederland lijken de tegenstellingen in voormalig Joegoslavië een slag ingewikkelder en gewelddadiger. Na het overlijden van Tito in 1980, zelf van Kroatisch-Sloveense komaf, raakte het land in ontbinding. Er zijn Bosniërs die strijden tegen Bosnische Serviërs zoals er ook Albanese en Servische Kosovaren tegenover elkaar staan. Wat voor de buitenstaander opvalt is dat gebeurtenissen van eeuwen geleden in het actuele bewustzijn een grote rol spelen. Vaak wordt gerefereerd aan de slag op het Merelveld uit 1389 waarbij de Serven een bloedige nederlaag leden tegen de Turken. Het is moeilijk navoelbaar. Zou er een Nederlander te vinden zijn met een hekel aan de Spanjaarden vanwege de tachtigjarige oorlog? Nee, hooguit vanwege de 12-1 tegen Malta waardoor we vier jaar extra op de Europese titel moesten wachten. In voormalig Joegoslavië staan niet alleen etnische groepen en religies tegenover elkaar, men is zelfs verdeeld over de vraag welk alfabet de voorkeur verdient.

Mensen zijn figuranten, de brug speelt de hoofdrol

Andric laat zijn roman beginnen met de bouw van de brug in de zestiende eeuw. In feite zelfs al wat eerder als de verbinding tussen de beide oevers van de Drina in handen is van een norse veerman die door participatie aan vele oorlogen slechts één oog, één oor en één been bezit. De stenen brug wordt gebouwd in opdracht van de grootvizier en vormt een schakel tussen Sarajevo en Istanboel. De brug bestaat uit elf wijde bogen en is ongeveer 250 stappen lang. In het midden zijn twee terrassen uitgespaard waar de bewoners van Visegrad koffie en raki komen drinken of meloenen nuttigen. De bevolking is gemêleerd maar overwegend Turks. De brug fungeert als sociaal trefpunt. Andric trekt in vogelvlucht door de tijd en schetst de gebeurtenissen die de bewoners van Visegrad treffen. Geweld en tegenslag behoren tot het vaste ritueel. Bij de bouw is als offer een tweeling ingemetseld. Er is tegenslag in de vorm van overstromingen en epidemieën. Wat van buiten komt zorgt meestal voor onheil. De mensen van Visegrad leven liever als dwazen dan dat zij als dwazen sterven. Toch is dat hun onvermijdelijk lot. Steeds nieuwe uniformen melden zich op de brug. Het Habsburgse rijk dient zich aan, veelal aangeduid als Zwaben en later, we zijn dan al aan het eind van het verhaal, vormt de brug het decor van beschietingen die deel uit maken van de Eerste Wereldoorlog. Andric typeert zijn personages vooral via beschrijvingen. Hij is terughoudend als het gaat om het gebruik van dialogen. Hij lardeert zijn betoog veelvuldig met levenswijsheden wat met de blik van nu ouderwets aan doet. Een kenmerkende passage is bijvoorbeeld: “De ergste en meest tragische zwakheid van alle menselijke zwakheden is ongetwijfeld zijn volledige onvermogen om in de toekomst te zien, die in scherp contrast is met zijn vele gaven, zijn kennis en zijn kunst.” Mensen ontlenen hun identiteit vooral aan de groep waartoe ze behoren. In het boek zijn zij figuranten en passanten. De brug is de constante factor. De enige persoon die mij zal bijblijven is de eigenaresse van het hotel aan de voet van de brug, de mooie weduwe Lottika. Zij bestiert met vaste hand haar hotel maar geniet het meest als zij eenzaam boven op haar kamer haar administratie op orde brengt. Aan het eind van het verhaal trekt zij moe en berooid met stille trom over de brug om elders een veilig onderdak te zoeken. Verder is er veel aandacht voor wereldlijke voorlieden als aga’s en efendi’s en kerkelijke leiders als de mula, de pope en de rabbi. Allen paraderen over de brug om te redden wat er te redden valt. Het is moeilijk om lessen te trekken uit de roman. Zeker valt er enig inzicht te verwerven in de complexiteit van de Balkan. Toch maakt het boek geen verpletterende indruk vooral doordat de mensen in hun figurantenrol blijven steken. Het effect is mogelijk wel dat ik nog meer dan voorheen hoop dat we binnenkort Ratko Mladic in de buurt mogen verwelkomen.

Terug