Leesimpressies
James Salter: Alles wat is
- Nr. 29 - 2013
- Omdat ik zelf nooit in Bologna ben geweest, past me terughoudendheid bij het uitspreken van een mening maar uit de autobiografie van James Salter vernam ik dat de stad bekend is om drie attracties: onderwijs in de vorm van de oudste universiteit van Italië, voortreffelijk eten en fellatio. Wat het onderwijs betreft weet ik het niet maar in de beide andere disciplines is Salter beslist tot oordelen bevoegd. Over eten schreef hij een paar jaar geleden samen met zijn vrouw een boek en zijn andere werk is doortrokken van de liefde, vooral van de lichamelijke variant. De liefde is prominent aanwezig in zijn recent verschenen roman. Het was decennia geleden dat Salter een roman publiceerde wat een opmerkelijk staaltje mag heten voor een man van 87. In interviews bekende hij dat Alles wat is al lang op de plank lag en dat eigenlijk alleen de finishing touch onlangs heeft plaatsgevonden. Een sterke roman is een totaal constructie die een grote mate van overzicht en vitaliteit veronderstelt. Alle onderdelen dienen het bouwwerk te stutten. Op hoge leeftijd is het knap als iemand dat nog in huis heeft.
Wat opvalt is dat de roman een grote mate van uitwisselbaarheid kent met de eerder aangehaalde autobiografie Burning the days. Er zijn vele overeenkomsten tussen het leven van James Salter en de hoofdpersoon uit de roman Philip Bowman. Salter volgde een opleiding aan West Point en was actief bij de luchtmacht in de Pacific. Ooit parkeerde hij zijn vliegtuig in een woonhuis. Oorlogshandelingen zorgen voor een grote stoot adrenaline en blijven in het leven dat volgt een bepalende rol spelen. De jonge Philip Bowman nam deel aan de Tweede Wereldoorlog in de Pacific. Ook op hem als personage heeft deze ervaring een onuitwisbare indruk gemaakt. Zoals Salter zijn leven vulde met het schrijverschap, staat ook bij Bowman het leven in het teken van de literatuur via zijn baan bij een uitgeverij. Zelfs Bologna krijgt een bijrolletje in Alles wat is. Bij een bijfiguur is naast een ansichtkaart van de Piazza Maggiore in Bologna zowel een ansichtkaart van een meisje in bikini als die van een pastaschotel bevestigd. Het totaalbeeld wordt TTT genoemd: tieten, torens en tortellini. Naast boeken vormen vrouwen de grote passie van Bowman. Zijn vele veroveringen kunnen niet verhelen dat hij de grote liefde nooit vindt. De affaires eindigen in een gevoel van gemis. Die vergeefsheid is wederzijds. Echtgenote Vivian brengt het per brief aan Bowman als volgt onder woorden; ‘ik heb al een poosje het gevoel dat we ieder onze eigen weg gaan en niet veel gemeen hebben.’ Even later gevolg door: ‘ik hoor niet echt in jouw wereld, en jij volgens mij ook niet in de mijne.’
Ze was de dochter van een hoogleraar klassieke talen, maar met haar onregelmatige gebit en nonchalante manier van doen leek ze afkomstig uit een hoger milieu, iets met een groot landhuis vol schilderijen, versleten meubilair en alom tegenwoordige onbezonnenheid
Salter blinkt uit in fraaie typeringen van zijn personages. In twee zinnen weet hij iemand raak te portretteren. Hij gebruikt daarbij vaak een combinatie van beschouwelijke en triviale kenmerken wat op zich al een bijzonder effect te weeg brengt. Hij is tegelijk beschrijvend en poëtisch. Salter heeft vooral een grote reputatie als het gaat om het schrijven van korte verhalen. Zijn bondige omschrijvingen kunnen dan in korte tijd veel duidelijk maken en een eigen sfeer oproepen. In een roman raakt die magie op een gegeven moment uitgewerkt. In Alles wat is komt een lange stoet personages voorbij die snel weer in de coulissen verdwijnt. De roman lijkt wel een optelsom van korte verhalen met Philip Bowman als constante factor. Letterlijk constant, want veel ontwikkeling maakt hij niet door. De locaties wisselen. Veel hoofdstukken zijn genoemd naar de plek waar het verhaal zich op dat moment afspeelt. Een terugkerende toevalligheid in de roman is dat er veel mensen in voorkomen die drie keer getrouwd zijn. Mensen met drie huwelijken gaan kennelijk graag om met lotgenoten. Zodra Bowman een vrouw ontmoet, weet je dat een affaire in aantocht is met de onvermijdelijke afloop. Je wilt als lezer Bowman wel toeroepen ‘begin er niet aan want het zal uiteindelijk tegenvallen’. Bowman luister nooit en leert weinig. Met name zijn verhouding met Caroline eindigt dramatisch. Zij plukt hem helemaal kaal. Later zal zijn wraak zoet zijn of misschien is zuur een betere kwalificatie. Het zijn deze episodes die het boek overeind houden. De dramatiek is een welkome onderbreking voor een verhaal dat met te veel bijfiguren te lang voortkabbelt. Salter kan zeker schrijven maar dat is nog geen garantie voor een goede roman. Voor mij is het raadselachtig waarom juist dit boek in Nederland een hype kon worden. Recensenten en collega schrijvers verdrongen zich om dit werk te prijzen. Alles wat is kan niet in de schaduw staan bij Stoner. Op naar Het puttertje.
