Leesimpressies

  • Jean Rhys: Wide Sargasso Sea

  • Nr. 24 - 2021
  • Lezend in de herziene uitgave van het boek dat Jan Brokken schreef over het eiland Dominica, thuisbasis van schrijfster Jean Rhys, doken er oude herinneringen op. Het onafhankelijke Dominica ligt geparkeerd tussen Guadeloupe en Martinique. Het is een wat vergeten plek die vaak verward wordt met de Dominicaanse Republiek. Vanwege een gebrek aan oogverblindende stranden laten de toeristen het eiland links liggen. De overvloedige regenval zorgt voor ondoordringbare bebossing. De schoonheid is er ontoegankelijk. De beroemdste roman van Jean Rhys, zelf een vrouw met een uitzonderlijke levenswandel vol drank en echtgenoten, zorgt voor een ereplaats in de literaire geschiedenis. Zij schreef de roman na een langdurige periode van stilte. Er was zelfs twijfel of ze nog in leven was. In 1966 verscheen ‘Wide Sargasso Sea’. Ooit las ik dit werk op Curaçao. Dat gebeurde in dezelfde week als ‘Dubbelspel’ van Frank Martinus Arion. Het boek van Arion maakte toen de meeste indruk al was het maar omdat ik dagelijks de personages uit de roman in levende lijve op straat meende te herkennen. De ontdekkingsreis van Jan Brokken bracht me terug bij het werk van Jean Rhys. Hij probeert de locaties uit de roman terug te vinden en analyseert de overeenkomsten tussen schrijfster en hoofdpersoon. Na een jeugd op Dominica vertrekken zowel Jean Rhys als Antoinette Cosway naar Engeland. Was het een vlucht?

    De roman is niet alleen op grond van het eigen verhaal een klassieker geworden. Het boek verwijst terug naar Jane Eyre van Charlotte Brontë. Rhys behandelt de voorgeschiedenis van Jane Eyre en probeert uit onvrede met de tekening van de personages in het origineel meer nuance aan te brengen. Jean Rhys heeft de roman uit drie delen opgebouwd. In het eerste en het laatste deel staat het perspectief van Antoinette Cosway centraal. Zij woont met haar moeder, een geestelijk gehandicapte broer en enkele bedienden op een uithoek van het eiland. Vader is overleden aan overmatig drankgebruik. Hij heeft als slavenhandelaar een vermogen opgebouwd en zijn nalatenschap bestaat behalve uit geld uit een reeks buitenechtelijke kinderen. Cosway is een creoolse en wordt beschouwd als een white nigger. Niet wit, niet zwart. Tussen de bevolkingsgroepen bestaan spanningen. Om de hoek loert een opstand. Menselijke verhoudingen zijn gebouwd op wantrouwen en onwetendheid. Het leven van Antoinette Cosway voltrekt zich in isolement, letterlijk in een uithoek van het eiland maar ook figuurlijk. Antoinette zoekt steun bij de oude vrouwelijke bediende die haar feitelijk heeft grootgebracht. Deze Christophine beoefent zwarte magie, lokaal aangeduid als obeah. Antoinette zal daar in haar wanhoop een beroep op doen.
    Haar moeder sluit een tweede huwelijk en vervreemdt daardoor van haar dochter. Hoewel de slavernij formeel is afgeschaft, werken de oude verhoudingen nog door. De plaatselijke bevolking steekt het landgoed waar de plantage is gevestigd in brand. Dan verschijnt mister Rochester op het toneel als huwelijkskandidaat voor Antoinette. Zij aarzelt op zijn verzoek in te gaan maar doet dat uiteindelijk toch. Daarmee komt haar erfenis in zijn bezit en is zij volledig van hem afhankelijk.
    Ongelijkheid van etniciteit en van geslacht speelt een doorslaggevende rol in de roman. Onderhuids is het onbegrip permanent aanwezig. In het voorwoord staat een verklaring te lezen voor de impact van de schrijfstijl van Rhys.

    Her passion for stating the case of the underdog and her singular instinct for form- a rare, but necessary combination. Without the instinct, the passion might be either sentimental or sensational; without the passion, the instinct might lead to only formal beauty


    Het middelste deel van de roman bevat het perspectief van mister Rochester. Hij voelt zich tot Antoinette aangetrokken maar begrijpt haar niet. Hij kwetst haar via attenties voor andere vrouwen en noemt haar Bertha in plaats van Antoinette. Zij raakt steeds verder van streek door hun mislukte liefde. Buitenstaanders, onder meer een halfbroer van Antoinette, gooien olie op het vuur. Twee mensen blijven onbereikbaar voor elkaar. Elkaar kwellen lukt nog wel. Het levensgrote dilemma wordt als volgt getypeerd. When man don’t love you, more you try, more he hate you, man like that. If you love them they treat you bad, if you don’t love them they after you night and day bothering your soul case out. Er is weer letterlijk vuur in het spel.
    Mister Rochester neemt zijn echtgenote mee naar Engeland. Haar geestelijke toestand verergert. Daar zal de noodlottige climax van hun relatie gestalte krijgen. De roman probeert de onontkoombaarheid van de koloniale verhoudingen inzichtelijk te maken. Iemand heeft een rol toegemeten gekregen waarvan geen afstand kan worden gedaan. De tijdgeest is een keurslijf. Tot slot nog even terug naar Jan Brokken. Hij vermoedt dat Jean Rhys naar Engeland vertrok met als aanleiding een verboden liefdesrelatie. Het is een hypothese die een tip van de sluier zou kunnen oplichten. White Sargasso Sea blijft onverminderd de lezer bestoken met verontrustende prikkels.
    middelr@xs4all.nl

    Terug