Leesimpressies
Jean Rouaud: In de hemel zoals op aarde
- Nr. 34 - 2017
- Wat lees je als je in Nantes verblijft? Het ligt voor de hand om aan Jules Verne te denken, misschien wel de beroemdste persoon die de stad heeft voortgebracht. Hij wordt nog altijd in ere gehouden en geldt als inspirator voor de kunstwerken in de openbare ruimte onder meer bestaande uit mechanische beesten waar de stad nu furore mee maakt. Voor mij was Verne geen optie. Waarom kiezen voor een man die liever een reis om de wereld beschrijft, dan zijn eigen stad bezingt. Mijn keuze is Jean Rouaud afkomstig uit een klein dorp uit het departement Loire-Atlantique aan de zuidkant van Bretagne waar Nantes de hoofdstad is. Ongeveer twee decennia geleden baarde Rouaud opzien met een vijfdelige familiecyclus. Indertijd las ik die met veel genoegen en besloot, op zoek naar herkenningspunten in Nantes, de latere delen te herlezen. Soms moet je de Eerste Wereldoorlog overslaan die de achtergrond vormt van het eerste deel. Geen zin in een nieuwe excursie naar het gifgas van de loopgraven. Misschien kun je zelfs de Tweede negeren al kun je niet om het bombardement op Nantes heen. Zeker niet als je weet dat de toekomstige moeder Rouaud bij een bezoek aan een bioscoop dank zij neef Pierre ternauwernood een schuilkelder kon bereiken. Een effectieve veiligheidsoperatie die een conditio sine qua non vormde voor de romancyclus.
Rouaud sluit met In de hemel zoals op aarde de familiecyclus af. De serie begint met een portret van de generatie der grootouders. Er volgen delen met de vader, de auteur zelf en de moeder in de hoofdrol. Wie eenmaal gewend is aan de lange meanderende beschouwingen over een doorsnee middenstandsgezin kan deze boeken moeilijk terzijde leggen. In melodieuze zinnen draaien alle getuigenissen om die ene verpletterende gebeurtenis op een tweede kerstdag. Dan overlijdt de vader, lange Joseph, plotseling aan een hartaanval op 41-jarige leeftijd. Het is een paukenslag die in de compositie telkens opnieuw te horen klinkt. De lezer ervaart indringend wat dat heeft betekend in het leven van de zoon en de echtgenote, de kleine Annick. Zij staat er vanaf dat moment alleen voor. Zij voedt alleen de drie kinderen op en drijft in haar eentje de winkel waar bijna alles te koop is met een voorliefde voor serviesgoed. Zij stelt met hartstocht in nauw overleg met de hoofdrolspelers een bruidslijst op die garant staat voor een passende uitzet en een gelukkig huwelijk. In het voorlaatste deel staat de moeder centraal die tot dat moment tamelijk geruisloos aan de vertelling deel nam. Dat maakt Rouaud goed met Voor al uw geschenken dat gebaseerd is op het slagersrijmpje waarmee de winkel zich afficheerde: Maison Rouaud pour vos cadeaux. We volgen moeder Rouaud tot zij in het Medisch Centrum van Nantes de laatste adem uitblaast als vertrekpunt voor de hereniging met lange Joseph. Rouaud maakt van de gelegenheid gebruik om de varianten thuis of in het ziekenhuis sterven met elkaar te vergelijken waaruit een nadrukkelijke voorkeur valt af te leiden.
Het is niet aan mij om wie dan ook van goede raad te voorzien, maar als u de kans krijgt om op tachtigjarige leeftijd te sterven in uw leunstoel nadat u een stuk van de middag in uw tuintje hebt gewied, een woord van acht letters hebt gevonden bij een televisiequiz, van een kruidenthee hebt genipt en terwijl u het kopje met vaste hand netjes terugzette op het schoteltje, net hebt gezegd nu ga ik even een dutje doen, en paf, iedereen denkt dat u in slaap bent gevallen, aarzel niet, hap toe
Hoewel de dood van de vader fungeert als de 11 september van de familiegeschiedenis, stemt het lezen ervan niet tot somberheid. De ingehouden ironie van Rouaud maakt het lezen eerder tot een eerbetoon aan het wel en wee van het dagelijks bestaan. Rouaud geeft zelf een passende karakteristiek, ‘zoals een blijspelacteur in een serieuze filmrol meten als de scène is gedraaid een komisch danspasje maakt’.
Het laatste deel In de hemel als op aarde heeft de status van een soort epiloog. Rouaud vraagt zich af of hij de beschreven familieleden recht heeft gedaan. Het is tijd om hier de schijnwerper te richten op de keerzijde van een voorval en om daar een accent wat te verleggen. Moeder levert commentaar op de visie van de zoon en vrienden van vader roemen de heldhaftigheid van lange Joseph. Rouaud, die we in De wereld bij benadering hebben leren kennen op een internaat in Saint-Nazaire als een verlegen bijziend jongetje, brengt braaf nuances aan. De zoon wil voor zijn ouders in het hiernamaals het allerbeste.
Jean Rouaud schreef jaren aan zijn familiegeschiedenis in de kleine uurtjes terwijl hij overdag zijn brood verdiende als verkoper van kranten en tijdschriften. Voor literaire toeristen is vermeldenswaard dat het ging om een kiosk in Parijs, nummer 101 rue de Flandre in het 19e arrondissement.
De familiecyclus van Rouaud is in het Nederlands nog slechts antiquarisch verkrijgbaar. Welke uitgever corrigeert deze misstand en zorgt ervoor dat deze moderne klassieker permanent leverbaar is, zoals het hoort hier op aarde.
