Leesimpressies
Jenny Erpenbeck: Een handvol sneeuw
- Nr. 32 - 2015
- Op mijn exemplaar van de roman van Jenny Erpenbeck is op de voorzijde een sticker geplakt met als opschrift winnaar Europese Literatuurprijs. Aan een pen als vlaggenstok is een verkorte weergave van de vlag van de EU bevestigd. De propaganda wordt gecompleteerd door ronkende citaten uit de Volkskrant en De Groene Amsterdammer. Die Europese literatuurprijs is een betrekkelijk nieuw verschijnsel. Het is overigens helemaal geen Europese prijs maar een Nederlandse. Er is wel meer merkwaardig aan deze onderscheiding. Vanaf 2011 bekroont de prijs een roman die in het voorafgaande jaar in het Nederlands is verschenen. Wie de site van de prijs raadpleegt, raakt snel in verwarring. Denk niet dat het om schrijvers gaat afkomstig uit de Europese Unie. Het criterium is dat een boek oorspronkelijk is verschenen in de taal van een land dat behoort tot de Raad van Europa. De Europese literatuurprijs kan dus naar een Argentijn, Australiër, Braziliaan, Canadees of Zuid-Afrikaan gaan. Uit een longlist van 20 kiest de jury een shortlist van 5 waaronder de winnaar. De namen van de juryleden net zo min als het juryrapport zijn op de site te vinden. Rekenwonders mogen niet tot de jury toetreden. De shortlist van 2015 bestaat uit 6 boeken.
De prijs bekroont niet alleen de roman maar ook de excellente, terminologie uit het reglement, vertaling. Ook die bewering roept meer vragen op dan er door beantwoord worden. Het schrijven van een roman en het leveren van een vertaling zijn twee onafhankelijke prestaties. Een roman kan voortreffelijk zijn en de vertaling gebrekkig. Het omgekeerde is eveneens denkbaar. Wat geeft nu de doorslag? Hoe is het gesteld met de kwaliteit van het bekroonde boek? Is dat in dezelfde mate de verdienste van auteur Jenny Erpenbeck en vertaalster Elly Schippers? Of was de auteur eigenlijk derde maar kwam zij met behulp van een uitstekende vertaling in het totaalklassement als eerste uit de bus? De site zwijgt over dit prangende punt in alle talen van de Europese Unie. Wel valt er te lezen dat de 20 boeken van de longlist uit minimaal 10 landen afkomstig moeten zijn. Dan rijst een praktisch probleem. Beheersen de 5 juryleden allemaal de talen die de longlist representeert om een oordeel over de kwaliteit van de vertaling te kunnen vellen? Al deze kanttekeningen verliezen onmiddellijk aan kracht op het moment dat de jury een uitstekende roman bekroont. Dat is dit jaar geenszins het geval. De boeken van de longlist, welke vertaler bedenkt hiervoor een Nederlands woord, die ik heb gelezen in casu 6 stuks, wisten mij aanzienlijk meer te bekoren dan Een handvol sneeuw. Het instellen van een Europese literatuurprijs heeft zeker mijn sympathie al was het maar om de culturele dimensie van Europa wat meer gewicht te geven tegen de dominantie van de economie. Het Europa van de roman is me dierbaarder dan het Europa van de multinationals. Het ondoorzichtige karakter van de huidige prijs is echter vooral antireclame. De roman van Erpenbeck is geïnspireerd op het leven van haar grootmoeder. Zij laat op dit leven een kunstgreep los die de teneur van het boek bepaalt. Ze laat haar hoofdpersoon 5 keer sterven. Na de eerste 4 keer wordt de draad van het verhaal opgepakt of de dood niet heeft plaatsgevonden.
Er was een hele wereld van redenen waarom er nu een eind aan haar leven gekomen kon zijn, maar ook een wereld van redenen waarom ze nu nog zou kunnen en moeten leven
In het leven van de hoofdpersoon trekken vele belangrijke gebeurtenissen uit de 20e eeuw voorbij. Het begint tijdens het Habsburgse Rijk en met de Eerste Wereldoorlog. Het verhaal eindigt met de val de Muur en de Duitse eenwording. Veel komt voorbij als decor zonder dat Erpenbeck iets toevoegt aan wat algemeen bekend is. De vernederende screening voor migranten op Ellis eiland, het Poolse antisemitisme, de dictatuur van het Marxisme-Leninisme, alles wordt even aangestipt. Erpenbeck heeft haar roman ingedeeld in 5 boeken steeds met de dood als eindpunt. Dan volgt een intermezzo om uitleg te verschaffen waarom de draad van het verhaal toch een vervolg krijgt. Hieraan is de titel ontleend. De eerste dood is die van de hoofdpersoon als baby. Dat had niet hoeven gebeuren als een handvol sneeuw van de vensterbank was gegrist om het kind met een dergelijke schrikreactie weer tot leven te wekken. Het kwistig strooien met de dood is een zwaar stijlmiddel voor een leven dat van zichzelf al aan vele beproevingen is onderworpen. De vrouw, aan het eind van het boek krijgt zij de naam Hoffmann, ontwikkelt zich tot een overtuigd communiste. Zij vestigt zich in Rusland en is later een plichtsgetrouw onderdaan van de DDR. Bij het intermezzo na het derde boek schetst Erpenbeck een uiterst karikaturaal beeld van de bureaucratie uit de periode van de Sovjet-Unie. Dat is een merkwaardige keuze. Het eerbetoon aan de hoofdpersoon wat toch de strekking van het boek is, wordt onderuitgehaald door op zo’n ongeloofwaardige manier de spot te drijven met het systeem waar deze vrouw uit overtuiging een leven lang in geloofde. Iedereen is zich onderhand volledig bewust van de misstanden uit het tijdperk Sovjet-Unie. De lezer weet dit al lang. Hier in deze roman doet dit afbreuk aan de persoon van de geportretteerde. Jenny Erpenbeck heeft een weinig gelukkige hand in het kiezen van haar ensceneringen. Om over de smaak van de 5 juryleden maar te zwijgen.
