Leesimpressies
Jill Lepore: Dit Amerika
- Nr. 5 - 2021
- Bij de laatste presidentsverkiezingen in Amerika stemden 74 miljoen mensen op Donald Trump. We kennen deze kandidaat als een man met extreem rechtse opvattingen en een stijl die je eerder horkerig dan fijnbesnaard kunt noemen. Bij de bestorming van het Capitool zagen wij een deel van zijn aanhang in beeld. Tuig van de richel. Toch is het aannemelijk dat een ruime meerderheid van de kiezer op Trump bestaat uit redelijke en fatsoenlijke mensen. Uit onderzoek is bekend welke demografische kenmerken in zijn electoraat oververtegenwoordigd zijn: witte mannen, woonachtig in de provincie, laag opgeleid en relatief oud. Die kenmerken maken niet inzichtelijk waarom deze mensen op hem stemmen. Het beste antwoord dat ik ken is niet te vinden in een wetenschappelijk artikelen maar in literatuur. Een eeuw geleden schreef Sinclair Lewis, de eerste Amerikaanse schrijver met een Nobelprijs, Main Street. Die roman beschrijft het leven in een dorp waar alles zijn vertrouwde gang gaat. De plaatselijke arts treedt in het huwelijk en introduceert in de lokale gemeenschap zijn kersverse echtgenote, godbetert een bibliothecaresse uit de grote stad. Zij wil de mensen van het dorp moderniseren. Het loon dat zij oogst is ergernis, soms stilzwijgend soms openlijk. De botsing van culturen vormt het hoofdbestanddeel van de roman.
Jill Lepore is hoogleraar Amerikaanse geschiedenis aan Harvard. Recent verscheen van haar een lijvig en veel geprezen boek onder de titel Deze waarheden. Met haar wetenschappelijke werk ben ik niet bekend. Wel lees ik soms artikelen van haar in The New Yorker. Nu is er van haar een dunner werk verschenen dat te beschouwen is als een toegift op haar standaardwerk. Ze probeert op die manier de actuele situatie in het huidige turbulente Amerika van houvast te voorzien. Verdeeldheid is een sleutelwoord. Amerika is gepolariseerd. Democraten tegenover Republikeinen, de mastodonten Nancy Pelosi en Mitch McConnell tegenover elkaar. Lepore begint haar boek met een historische blik. De ontstaansgeschiedenis van Amerika verschilt van andere landen. Gewoonlijk kiest een volk, een natie, een grondgebied, een staat, waarop de wetten van het land geldig zijn. Zo ontstaat een natiestaat, de heersende wijze waarop de wereld geordend is. Amerika is echter meer een staatnatie. Eerst was er de staat, te weten een samenwerkingsverband van aanvankelijk dertien staten, en daarna kwam de vraag aan de orde welk volk daar deel vanuit maakt. Wie heeft het recht zich Amerikaan te noemen? Een bijproduct van het begrip natiestaat is het nationalisme. Daarin komt tot uitdrukking de emotionele verbondenheid die mensen met hun natie voelen, veelal wortelend in een gezamenlijke voorgeschiedenis. Met nationalisme of patriottisme is weinig mis. Sterker nog het is een fundamenteel menselijke eigenschap. Nationalisme kan zich op twee manieren uiten. De ene manier is met een houding van respect en gelijkwaardigheid naar anderen die niet tot het volk behoren. All men are created equal heet dat in de Onafhankelijkheidsverklaring. De andere manier kenmerkt zich door een gevoel van superioriteit met minachting naar anderen. Eigen volk eerst. Lepore spreekt enerzijds van liberaal nationalisme, die synoniem is met patriottisme, en anderzijds over illiberaal nationalisme. Liefde is de motor van het patriottisme, haat die van het nationalisme. In de Amerikaanse Burgeroorlog stonden twee vormen van nationalisme tegenover elkaar. De geschiedenis van Amerika laat eindeloze discussies zien wie wel of niet tot het Amerikaanse volk behoort. Vallen vrouwen daaronder, slaven, native Americans, Afro-Americans, homo’s, moslims en immigranten?
De droom van dominee Martin Luther King was dat alle mensen gelijk geschapen zijn. Schrijver William Faulkner zou als het op vechten zou aankomen voor Mississippi kiezen en tegen de Verenigde Staten zelfs als dat zou betekenen dat hij negers moest doodschieten
De universalistische opvatting over het Amerikaans staatsburgerschap heeft op papier gezegevierd over de exclusieve interpretatie. In het 14e en 15e amendement is vastgelegd dat iedereen die in Amerika geboren wordt het staatsburgerschap toekomt en dat iedere staatsburger de beschikking heeft over het actief en passief kiesrecht. De dagelijkse praktijk wijkt veelvuldig af van wat wettelijk is verankerd. Racisme in het optreden van de politie vormt een illustratie die moeilijk als incident gebagatelliseerd kan worden.
Lepore houdt aan het eind van haar betoog een pleidooi voor een liberaal natie dat wil zeggen een natie waartoe iedereen behoort die haar burgerlijke idealen onderschrijft. Dat is een wat gratuite stellingname omdat ieder weldenkend mens voor die optie kiest. Als het gaat om de vraag hoe de liberale opvatting het kan winnen van de benepen versie van het nationalisme laat zij het volledig afweten. Het nationalisme is in Amerika virulent aanwezig al tooit het zich tegenwoordig vaak met het modieuze hoofddeksel identiteitspolitiek. Voor Lepore is de opvatting over de natie een permanente gedachtewisseling met denkers en historici uit het verleden. Veelal loopt daarin door elkaar of opvattingen beschrijvend of normatief van aard zijn. Wat is Ist en wat is soll? Nergens komen de opvattingen van het Amerikaanse publiek aan de orde enkele activisten daargelaten. Het volk heeft kennelijk geen stem over wie het volk is. Zou het niet aardig zijn als Amerikanen zelf het debat betreden om te vernemen welke argumenten en gevoelens als leidraad fungeren. Het is niet alleen aan academici om na te denken over wat de natie voorstelt en hoe een verdeeld land meer eenheid kan bereiken. Bij een liberale natie hoort een volwassen visie op de bevolking. Lepore treedt nergens buiten haar vertrouwde bubbel. Ze preekt voor eigen parochie.
middelr@xs4all.nl
