Leesimpressies

  • John Updike: Terrorist

  • Nr. 37 - 2007
  • Op 11 september verbleef ik toevallig in de Verenigde Staten. Voor de zesde keer vonden in het hele land herdenkingen plaats. Voor het eerst viel de datum op een dinsdag, net als toen. In Boston ontvingen die avond de Red Sox in Fenway Park de Devil Rays uit Tampa Bay. Tijdens de seventh-inning stretch betrad het a capella koor van de firefighters het veld. Prachtige naam trouwens firefighters, dan blijven de belendende percelen om met Godfried Bomans te spreken vanzelf nat. Zij zongen in een uitverkocht maar muisstil stadion “God bless America”. Het werd een indrukwekkende manifestatie van saamhorigheid. De Red Sox wonnen na een 8-1 achterstand met 16-10. Mirakels bestaan. In de Amerikaanse literatuur heeft het terrorisme de jongste jaren een prominente plek ingenomen. Ook John Updike heeft zijn bijdrage geleverd. De titel Terrorist dekt volledig de lading.

    Updike heeft inmiddels meer dan 50 boeken gepubliceerd. Die heb ik lang niet allemaal maar hij bestrijkt in mijn bibliotheek wel een hele plank. Behalve de kwantiteit valt de veelzijdigheid van hem op. Weliswaar bestaat het hart van het werk uit romans en verhalen waar Updike vooral optreedt als de chroniqueur van de Amerikaanse middenklasse maar er is nog veel meer. Er zijn kinderboeken, poëzie, een toneelstuk en een prachtige autobiografie Self-consciousness waarin hij beschrijft hoe hij heeft leren omgaan met ongemakken als stotteren en psoriasis. Dan zijn er verder essaybundels soms vuistdik zoals Hugging the shore en More matter.

    De terrorist uit de titel is de 18-jarige Ahmad Ashmany Molloy. Hij woont bij zijn moeder, een blanke Amerikaanse met Ierse voorouders. Zij werkt in de verpleging maar droomt van een loopbaan als schilderes. De Egyptische vader heeft het gezin verlaten toen Ahmad drie jaar was. Hoewel er nauwelijks sprake is van een concrete herinnering aan zijn vader, identificeert Ahmad zich sterk met hem. Bij het begin van het boek bevindt Ahmad zich vlak voor zijn eindexamen. Hij voelt zich aangetrokken tot een zwart klasgenootje maar geeft daar vanwege zijn levensbeschouwing niet aan toe. Bovendien wordt hij beledigd en bedreigd door haar vriend Tylenol, die zijn naam dankt aan het feit dat zijn moeder inspiratie putte uit een commercial voor deze gelijknamige pijnstiller. Ahmad heeft een afkeer van het ongebreidelde materialisme dat hij om zich heen ziet. Het is allemaal hedonisme en nihilisme. Ahmad wil het rechte pad volgen. Twee keer in de week bezoekt hij bij een jonge iman die hem onderwijst in teksten uit de Koran. Daar vindt hij de voldoening die het dagelijks leven hem niet kan bieden. Een belangrijk personage in het boek is Jack Levy, mentor op school en een niet belijdende jood van begin zestig die zich over Ahmad ontfermt. Levy is getrouwd met Beth die zich overdag graag vermaakt met het kijken naar televisie onderwijl etend om haar overgewicht op peil te houden. Zij volgt de soaps en de nieuwsshows. Dat levert een hilarische scene op als Updike beschrijft hoe zij zich mee laat voeren in de schijnwerkelijkheid van de personages met hun typische mannen- en vrouwenzinnetjes. De uitspraak van een soapster “my whole life seems just out of my reach” raakt haar in het hart. Levy spant zich in om Ahmad te overtuigen na het examen door te studeren. Hij heeft een goed stel hersens maar deze ambitie is niet aan hem besteed. Hij heeft zich voorgenomen vrachtwagenchauffeur te worden. Op voorspraak van de iman kan hij die wens verwezenlijken bij een familiebedrijf gedreven door een vader en een zoon uit Libanon. Het betreft een meubelbedrijf waar Ahmad de transporten voor gaat verzorgen vaak in gezelschap van de zoon. Het tableau aan romanfiguren belichaamt de Amerikaanse smeltkroes.

    De gesprekken in de vrachtwagen nemen vertrouwelijke vormen aan. Op een dag polst de zoon bij Ahmad of hij bereid is tot het plegen van een aanslag. Hij zou een vrachtwagen met uiterst explosief materiaal in een tunnel tot ontploffing moeten brengen. Ahmad is beschikbaar om deze “shortcut to paradise” te nemen. Aan het eind van het boek speelt zich een spannende confrontatie af als Ahmad in het gezelschap van Jack Levy op weg is met zijn bijzondere lading naar de tunnel.

    Enkele recensies die ik over het boek las bekritiseerden Updike omdat hij een hoofdpersoon had geschapen die de lezer maar moeilijk kan voorstellen in een rol als terrorist. Ahmad is een oppassende en serieuze jongen bij wie een gruwelijke daad als een aanslag weinig voor de hand ligt. Daarmee wordt het vakmanschap van Updike in twijfel getrokken. Daar kun je tegenover stellen dat Updike een veel te groot schrijver is om op zo’n vitaal punt te kort te schieten. Aannemelijk is volgens mij dat Updike juist heeft willen laten zien dat ook zo’n jongen of misschien wel juist zo’n jongen tot zoiets in staat is. Hebben de aanslagen in de Londense metro en later in Glasgow niet laten zien dat daders ook te vinden zijn in de hoek van de ogenschijnlijk keurige burgers? Het kan gaan om nette huisvaders, nu eens leerkracht dan weer arts, met een typisch Engelse voorkeur voor cricket. De buitenwereld ziet alleen de façade. Daarachter gaat een haat tegen de Westerse wereld verscholen die even vastberaden als onaanraakbaar is.

    Terroristen geloven niet in mensenrechten. Waarom geloven ze eigenlijk wel dat ze na een aanslag in de hemel komen en de maagden voor het uitkiezen hebben? Updike heeft in zijn roman een groot raadsel van deze tijd aangesneden.

    Terug

Lijstjes

Deze auteur komt voor in de lijstjes: