Luyendijk kreeg deze zomer bekendheid bij een groter publiek als presentator van het VPRO televisieprogramma Zomergasten. Een nieuw gezicht dat intelligentie, eigenzinnigheid en onbevangenheid meebracht. Dat leidde er onder meer toe dat Halina Reijn ons, op licht theatrale wijze, de kneepjes van haar toneelspel prijsgaf. Diezelfde eigenschappen waren ook al herkenbaar in de manier waarop Luyendijk zijn correspondentschap in het Midden-Oosten praktiseerde. In Het zijn net mensen zijn die ervaringen gebundeld. Hij werkte voor de Volkskrant, NRC Handelsblad, Radio 1 journaal en het NOS journaal. Stuk voor stuk media die een associatie van kwaliteitsjournalistiek meetorsen.

Luyendijk rolde na zijn studie sociale wetenschappen en Arabisch als een nieuwkomer het vak van correspondent binnen. Al doende ontdekte hij wat er van hem verwacht werd. Met steeds meer ergernis als resultaat. Om te beginnen zijn de Arabische landen in het Midden-Oosten dictaturen. Dat maakt het moeilijk om te achterhalen wat er echt aan de hand is. Feiten en cijfers, waaraan je een gebeurtenis kunt relateren, ontbreken. Je kunt buiten de officiële instanties om je oor te luisteren leggen bij gewone mensen maar wat is dat waard? Wie zegt dat je gesprekspartner niet op de loonlijst staat bij de geheime dienst of bang voor intimidatie iets anders zegt dan hij vindt. Dan is er voor een correspondent de ondermijnende gewaarwording dat ze in Nederland vaak eerder weten dat er een belangrijk incident heeft plaatsgevonden dan jij ter plekke. De redacties volgen CNN en de grote internationale persbureaus als Reuters, AFP en AP. Het zijn de redacties hier en niet de correspondenten daar die bepalen wat nieuwswaardig is. Je staat daar aan het eind van de pijplijn en mag tenslotte het reeds bekende nieuws met een strikje couleur locale verpakken. De dominante grote persmedia kleuren daardoor de berichtgeving. De anderen herkauwen. Hoe bloederiger hoe interessanter. Naast de gewone gewelddadigheden is er ook nog een mediaoorlog aan de gang. Net als in de gewone oorlog beschikt Israël in de mediaoorlog over de beste wapens. Zien we op de televisie mensen met vlaggen zwaaien dan bestaat er een gerede kans dat die net zijn uitgedeeld door een PR-bureau. De terminologie die gebruikt wordt zegt veel over het perspectief van waaruit de nieuwsbrenger kijkt. Wij in Nederland zijn vertrouwd met een Westerse bril. Al-Jazira draagt een andere. Als een Arabische leider in conflict raakt met een Westerse regering dan noemen we hem anti-westers. Westerse regeringen heten hier echter nooit anti-Arabisch. Hamas is anti-Israëlisch, joodse kolonisten zijn niet anti-Palestijns. Het journalistieke adagium de feiten zijn heilig, het commentaar is vrij biedt geen uitkomst. Wat zijn de feiten? Wat doen de Verenigde Staten in Irak? Gaat het om een bevrijding of om een bezetting? De berichtgeving via televisie kent nog extra handicaps. Televisie zonder beelden is ondenkbaar. Er moet iets te zien zijn. Dan maar weer wat talking heads van stal gehaald. Altijd even voorspelbaar want iedereen is embedded binnen zijn eigen vooroordelen. Welke groepering iemand ook vertegenwoordigt het oordeel is gelijkluidend: wij hebben gelijk en de anderen moeten concessies doen.

Na vijf jaar vond Luyendijk het welletjes. Of hij nu in Cairo, Beiroet of Oost-Jeruzalem woonde, het patroon kwam hem de keel uit. Een oplossing om de gemanipuleerde beeldvorming tegen te gaan, heeft hij niet. Daarvoor zijn de tekortkomingen die hij signaleert te diep geworteld. Er is de suggestie dat de media vaker zouden kunnen berichten over de beperkingen waaronder hun producten tot stand komen. Goedbedoeld maar weinig effectief zo valt te vrezen. Om anderen de maat te nemen kun je de journalistiek ’s nachts wakker maken, voor zelfkritiek niet. Ook als Luyendijk zijn verhaal misschien wat zwaar aanzet dan nog blijft er een onthutsende indruk achter. Ruim vijftig jaar berichtgeving uit het Midden-Oosten heeft alleen voor meer olie op het vuur gezorgd. Het eigen gelijk beschikt over een onuitputtelijke reeks voorbeelden. Voor mij is het verzadigingspunt wel bereikt. Ik hou er voorlopig maar eens mee op. Bij het volgende nieuwsitem over de regio zet ik een strijkkwartet op. Als Gretta Duisenberg of Leon de Winter op het scherm verschijnt, telt maar één vraag: waar is de afstandsbediening? Laat ze ginds lekker doorgaan met het verstoppen van gloednieuwe babykleertjes tussen de puinhopen vlak voordat de camera’s gaan draaien. Geef mij busramen zonder bloedspetters. Bel mij als het vrede is.

Terug