Leesimpressies
Juli Zeh: Onder buren
- Nr. 38 - 2021
- In het begin van haar schrijversloopbaan las ik een boek van Juli Zeh. De titel is me niet bijgebleven. Opzoeken is geen optie want het werk is in mijn bibliotheek gedeballoteerd. Dat lot hangt elk werk boven het hoofd dat mij onvoldoende kan bekoren. Verder is mijn beeldvorming bepaald door haar optredens op de Duitse televisie. Ik zag een wat nukkige vrouw die ruim voorzien was van uitgesproken opvattingen. Inmiddels is Zeh ook buiten eigen land een veel geprezen auteur. Opmerkelijk is dat zij de functie van schrijver combineert met die van rechter verbonden aan het hoogste college van de deelstaat Brandenburg. Ze opereert daarbij onder twee verschillende namen. Zeh levert graag commentaar bij morele maatschappelijke kwesties. Vanwege de Duitse parlementsverkiezingen ligt extra aandacht voor thema’s van onze oosterburen voor de hand. Zo ontstaat hernieuwde belangstelling voor de schrijver Juli Zeh. Heb ik haar niet te snel afgeschreven? Haar dit jaar verschenen roman behandelt de confrontatie tussen stad en platteland. In coronatijd neemt Dora, succesvol reclamemaker voor duurzame producten uit Berlijn, de wijk naar het landelijke Bracken. Het is een streek waar de AfD met gemak de kiesdrempel weet te passeren. Een cultuurschok ligt op de loer. Zal het de schrijver lukken om stereotype opvattingen te vermijden?
De eerste kennismaking van Dora met buurman Gote vindt plaats als haar hond schade toebrengt aan zijn aardappelteelt. Geïrriteerd laat hij van zich horen. Hij stelt zich voor als “ik ben de dorpsnazi”. De schrik slaat Dora om het hart. Al snel relativeert ze zijn boodschap. Als het dorp uit louter nazi’s bestaat, dan zou de buurman beslist een andere introductie hanteren. Dat heeft meteen iets geruststellends. Dora vertrok uit Berlijn omdat ze het leven daar benauwd vond worden. Haar vriend leefde als een fanaticus de coronamaatregelen na en verlangde van andere mensen, dus ook van haar, dat zij hetzelfde deden. In zake het klimaat was hij ook al activist. Ze dacht op het platteland vrijer te kunnen ademen. Dan moet ze wel voor lief nemen dat haar huis een bouwval is, de tuin een woestenij en dat niemand op haar zit te wachten. De romantische moestuin is nog ver weg maar Greta Thunberg gelukkig ook. Voor boodschappen is ze afhankelijk van de bus en die rijdt veel vaker niet dan wel. En dan is er die angstaanjagende buurman. Soms klinkt er van het belendende erf het Horst Wessellied.
Elke minuut dat de bus niet komt, is een minuut voor de rechts-populisten. Eerst geen openbaar vervoer op poten kunnen zetten, en dan ook nog eens dieselauto’s willen verbieden! Zo verandert ergernis in woede
Buurman Gote respecteert Dora’s privacy niet. Hij blijkt een sleutel van haar huis te bezitten en maakt daar gebruik van. Gote leeft samen met zijn ongepolijste dochter die liever bij hem is dan bij haar moeder in Berlijn. Tussen de dochter en de hond van Dora ontstaat als een donderslag bij heldere hemel een diepe vriendschap. Het vormt de aanleiding dat Dora en Gote meer met elkaar van doen krijgen. Geleidelijk beginnen de twee door hun vooroordelen heen te kijken. Waardering en betrokkenheid verdringen de irritatie. Twee mensen die zo van elkaar verschillen kunnen plezier beleven aan het samen roken bij de scheidingsmuur tussen de twee panden of gezamenlijk vanaf een bankje naar vogels kijken. Juli Zeh geeft haar personages volop hebbelijkheden en onhebbelijkheden waarmee het gevaar van stereotypering binnen de perken blijft. Het verhaal houdt vaart door een aaneenschakeling van gebeurtenissen met een onverwacht karakter. Gote wordt ziek en Dora verliest haar baan. De omstandigheden nopen tot improviseren. Dora doet een beroep op haar vader die een vooraanstaand neurochirurg is. Langs die lijn is medische en financiële assistentie binnen bereik. Bovendien kent het platteland nabuurschap al gaat dat niet steeds van harte.
De roman is zeer lezenswaardig vanwege de scherpe observaties van de auteur. Ze strooit met opmerkingen waar je ogen en gedachten aan blijven haken. Zo krijgen we uitleg over het passiviteitsconcept waar Dora’s broer aan lijdt sinds het vroegtijdig overlijden van hun beider moeder. “Eerst was dat een reddingsboei geweest, daarna een levenshouding, later een gevangenis.” Het commentaar dat Dora’s vader op de tijdgeest levert zorgt eveneens voor vermaak. “De tragiek van ons tijdperk is dat de mensen hun persoonlijke ontevredenheid verwarren met een politiek probleem.” Vanuit zijn comfortabele woning in Charlottenburg-Wilmersdorf beweert hij dat niet de pandemie maar entitlement de vijand van deze tijd is dat wil zeggen het gevoel van mensen dat ze steeds meer recht op dingen hebben.
Het geeft geen pas om mededeling te doen over hoe de roman afloopt. Zeh heeft in haar boek Briefroman toegelicht hoe zij te werk gaat. Aan het eind is haar hoofdpersoon aan het einde. Sommige lezers vinden dat deprimerend. Toch ontsteekt de auteur altijd een lampje van hoop. “Het eind van de roman is het begin van het eigenlijke leven van het personage. In feite vertel ik altijd voorverhalen.”
Juli Zeh is geen pleaser, wat een schrijver stimuleert tot het uitbrengen van een eigen geluid. Mijn vroegere oordeel over Zeh is voorbarig gebleken. Inmiddels ben ik begonnen de rest van haar oeuvre te lezen. Tot nu toe met genoegen.
middelr@xs4all.nl
