Leesimpressies
Laurent Binet: HhhH
- Nr. 20 - 2013
- Na lezing van De welwillenden kon ik niet om de roman van Lauren Binet heen. Twee jonge Franse schrijvers die ongeveer tegelijkertijd een zelfde pijnlijke geschiedenis kiezen als onderwerp voor hun romandebuut. Het boek van Jonathan Littell lag het eerst in de schappen van de boekwinkel. Binet heeft zijn achterstand omgebogen in een voordeel. Op enkele plaatsen in zijn roman levert hij commentaar op Littell. Een belangrijk punt van verschil is dat Littell een fictieve hoofdpersoon heeft gekozen. Binet heeft een roman gemaakt uitsluitend met personages uit de werkelijkheid. Hij trekt als literaire conclusie: De welwillenden, dat is gewoon Houellebecq bij de nazi’s. Binet heeft zijn verhaal geconcentreerd rond de aanslag op Reinhard Heydrich in Praag op 27 mei 1942. Heydrich is een van de meest verwerpelijke nazi’s maar ook een van de meest getalenteerde. Wie kan een cv overleggen met de kenmerken rechterhand van Himmler en baas van Eichmann. De titel van het boek staat voor Himmlers Hirn heißt Heydrich, een koosnaam binnen de SS. Andere aanduidingen waren de slager, het beest en de beul. Het mikpunt van de aanslag was de architect van de Einsatzgruppen die in koele bloede honderdduizenden de dood injoegen.
Het verhaal van de aanslag is voorzien van een uitvoerig voor- en naspel. Ongeveer halverwege pas komen de beide daders op de voorgrond te staan. Daarvoor is de context geschetst waarin de aanslag plaatsvond en vooral de worsteling van Binet bij the making of. Er is aandacht voor de politieke situatie maar eveneens voor de schoonheid van Praag. Gedurende het hele boek maakt Binet de lezer deelgenoot van zijn afwegingen. Het onderwerp heeft een uitgebreid gistingsproces doorlopen. Juist die gewetensvolle afweging verleent het boek een geweldige spankracht. Binet wil de daders een eerbetoon verlenen maar bovenal recht doen aan de feiten. De schrijver neemt zichzelf de maat en corrigeert als zijn verbeelding met hem aan de haal gaat. Hij schrijft een personage een gemoedstoestand toe en grijpt direct in vanuit het besef dat hij, de auteur, dat niet kan weten. Ook situeert hij zijn eigen poging te midden van andere boeken en films met een gedeelde belangstelling. Zo verschijnt ook onze Rutger Hauer in de roman. Op bladzij 54 legt Binet zijn geloofsbelijdenis af.
Maar ik, zoon van een joodse moeder en een communistische vader, grootgebracht met de republikeinse waarden van de progressieve Franse kleine burgerij en tijdens mijn literaire studies ondergedompeld in enerzijds het humanisme van Motaigne en de verlichtingsfilosofie, en anderzijds de enorme rebellie van de surrealisten en het existentialistische gedachtegoed, kan me en zal me natuurlijk niet laten verleiden om te ‘sympathiseren’ met iets, wat het ook is, wat dicht of minder dicht tegen het nazisme aanschurkt
De aanslag komt niet uit de lucht vallen hoewel de knullige uitvoering daarop zou kunnen zinspelen. De twee hoofdaders, er was nog een derde persoon betrokken als uitkijkpost, zijn in Engeland door de Tsjecho-slowaakse regering in ballingschap uitgekozen en klaargestoomd. Als parachutisten zijn zij achter de linies gedropt om ter plekke de voorbereiding nader uit te werken. Het drietal representeerde een nationale samenstelling: iemand uit Moravië, Bohemen en Slowakije. De dienstauto met Heydrich werd opgewacht in een scherpe bocht die verplichtte tot een slakkengang. Voor de auto verscheen Jozef Gabcik met een mitrailleur. Achter de auto stond Jan Kubis met explosieven. De mitrailleur weigerde dienst. Kubis lukte het wel om een granaat te werpen. Heydrich werd naar het ziekenhuis gevoerd waar hij later zou bezwijken aan een infectie. Na de aanslag volgt een grootscheepse jacht op de daders. De represailles zijn niet misselijk. Alle betrokkenen vinden de dood. Twee dorpen worden met de grond gelijkgemaakt. De opsporing wordt vergemakkelijkt doordat er verraad in het spel is. Opnieuw brengt Binet nauwgezet verslag uit. De gebrekkige uitvoering doet geen afbreuk aan de waardering voor de verzetsdaad. De daders wisten op voorhand dat hun kans op lijfsbehoud klein was. Het gewicht van het kwaad rechtvaardigt de verzetsdaad ondanks de represailles. Wie kan zeggen hoe de balans van de oorlog er uitgezien zou hebben zonder de aanslag.
Ter voorbereiding op HhhH las ik Niets gaat zoals verwacht. Daarin beschrijft Binet zijn ervaringen tijdens de laatste presidentsverkiezingen die hij meemaakte vanuit het kamp van de latere winnaar. Ook bij dit onderwerp is Binet zeer betrokken maar het boek stelt teleur door een gebrek aan afstand. Hij vindt het al te interessant om in de machinekamer van de macht te mogen vertoeven. Hij is een bewonderaar van Hollande, voor mij een uitstralingsloze kandidaat met bijpassende stropdas. Vele grootheden uit de Franse politiek wordt de hand geschud. De nuance die HhhH zo sterk maakt ontbreekt deze keer. Geef mij de Binet van de zelfreflectie. Wie een boek besteedt aan de feiten presenteert altijd een constructie. Daar hoort het afleggen van verantwoording bij. In de handen van een talentvol schrijver is dat niet saai maar adembenemend. Met instemming citeert Binet Oscar Wilde. ‘Ik heb de hele ochtend een tekst zitten corrigeren om er uiteindelijk maar één komma uit te schrappen. ’s Middags heb ik hem er weer in gezet.’
