Leesimpressies
Lea Ypi: Vrij
- Nr. 7 - 2022
- Soms levert de combinatie van auteursnaam en boektitel een bijzonder woordbeeld op of klinkt als een haiku in het Albanees. Lea Ypi Vrij is zo’n geval. Ypi werd in 1971 geboren in Albanië. Ze kijkt in het boek terug op haar jeugd. Ze groeide op in een gezin dat verder bestond uit haar ouders, een jonger broertje en oma Nini van vaderskant. Nu is ze hoogleraar politieke theorie aan de London School of Economics en universitair hoofddocent filosofie aan de Research School of Social Sciences in Canberra Australië. Dat klinkt dan weer veel minder als een haiku. Dankzij Ypi krijgt de lezer een indruk hoe het is om op te groeien in een land dat decennialang bekend stond als het meest geïsoleerde land van Europa. Dictator Enver Hoxha, aan de macht van 1944 tot aan zijn dood in 1945, voer een eigen koers. Hij was een groot bewonderaar van Stalin en toen dit grote voorbeeld in ongenade viel in Joegoslavië en Rusland verbrak hij de band met die beide landen. Even bood China onderdak tot ook daar na de dood van Mao een kentering optrad. Voor Hoxha was communisme op kapitalistische grondslag geen alternatief. In het eerste hoofdstuk maakt Stalin direct zijn entree. Ypi beschrijft welke gelukzalige indruk de omhelzing van Stalins benen, als standbeeld wel te verstaan, bij haar als schoolmeisje achterlaat, aangespoord door juf Nora die ooit zelf op een congres de hand geschud had van Hoxha en daarna haar hand weigerde te wassen.
Juf Nora is strikt in de leer. Ze weet precies wat een socialistische leefstijl behelst en hoe verwerpelijk alle imperialistische gedragingen zijn. De jonge Ypi is een volgzame leerling. Ze ziet bij haar klasgenootjes dat in alle woonkamers een opvallende plek is ingeruimd voor een portret van Hoxha. Vreemd genoeg bij haar thuis niet. Haar ouders geven als verklaring dat de figuur van Hoxha zo belangrijk is dat hij een bijpassende lijst verdient en dat deze nog niet gereed is. Pijnlijk voor Ypi is dat voorafgaand aan de revolutie haar land geleid werd door een Ypi, die bij wijze van voortschrijdend inzicht inmiddels gelabeld is als een collaborateur. Tot vervelens toe moet zij uitleggen dat zij geen familie is van deze Ypi. Na verloop van tijd blijkt dat zij door haar ouders misleid is. Als tegenstanders van het regime voelden de ouders er niks voor om Hoxha met een foto in hun huiskamer te eren. Bovendien bleek de voormalige premier Ypi de overgrootvader van Lea te zijn. De ouders hielden de werkelijkheid voor hun kinderen verborgen en stonden oogluikend toe hoe zij door het schoolsysteem geïndoctrineerd werden. Zij lieten de schijnwereld van de school de boventoon voeren boven hun eigen zienswijze. Liever hypocrisie dan het risico dat dochterlief in opspraak zou komen door opvattingen die afwijken van de officiële leer. Het is een houding die bij Lea achteraf voor verwarring zorgt. Er zullen toch ook dissidenten geweest zijn die hun standpunten wel deelden met hun kinderen en hen op het hart drukten daar op school terughoudend over te zijn.
Ik was opgegroeid in de overtuiging dat mijn familie mijn enthousiasme voor de Partij deelde, het verlangen om haar te dienen, de minachting voor onze vijanden en de zorg dat we geen oorlogshelden hadden om te gedenken
Het boek biedt een uniek kijkje van binnenuit wat een jeugd in het Albanië van oom Enver, zoals hij liefkozend wordt genoemd, inhield. Merkwaardig is dat een blikje Cola, verderfelijk symbool van het imperialisme, als statussymbool fungeert. Mensen zetten dat op een geborduurd kleedje graag neer bovenop hun radio of televisie. Dat plaatje siert de omslag van het boek. De schrijfstijl doet soms wat vreemd aan. Het lijkt wel of Ypi een voorkeur heeft om anekdotes achterstevoren of binnenstebuiten te vertellen. Het boek is een aaneengesloten vertelling maar het voorlaatste hoofdstuk bestaat als stijlbreuk uit dagboekaantekeningen.
Interessant wordt het verhaal als er maatschappelijke veranderingen optreden. In 1985 overlijdt Hoxha. Er ontstaan haarscheurtjes hoewel de Partij aan de macht blijft. Wel doen steeds meer mensen een poging om het land ie ontvluchten. In 1990, na de val van de muur, gaat het land op de schop. Dan is het tijd voor de transitie met een glansrol voor Vincent van de Berg uit Den Haag namens de Wereldbank. Overal ter wereld heeft hij maatschappijen de nieuwe tijd binnengeloodst al schieten de namen van de desbetreffende landen hem maar moeilijk te binnen. Van socialisme naar liberalisme, van de vrijheid voor het collectief naar de vrijheid voor het individu. Ondertussen importeert Albanië aids, anorexia, drugs en wildwestkapitalisme. Dan wordt het 1997, een rampzalig jaar in de geschiedenis van het land. Door te participeren in piramidefondsen raakt meer dan de helft van de bevolking al het spaargeld kwijt onder wie de familie van Ypi. Er vindt een burgeroorlog plaats waarbij meer dan 2000 slachtoffers vallen. Lea Ypi vertrekt naar het buitenland om filosofie te studeren. Ze zal nooit meer naar het vaderland terugkeren.
middelr@xs4all.nl
