Leesimpressies
M. Karagatsis: Kolonel Ljapkin
- Nr. 22 - 2014
- Sinds ik niet meer zoals op de middelbare school elke dag geconfronteerd word met de rozevingerige Homerus, ben ik het contact met de Griekse literatuur kwijt geraakt. Natuurlijk draag je de louterende ervaring van Homerus en consorten altijd met je mee. Je vraagt je af hoe niet-gymnasiasten zich op de sleutelmomenten in hun leven weten te redden zonder het vormende inzicht dat cyclopen slechts één oog bezitten. Ik heb met dergelijke mensen te doen.
De moderne Griekse literatuur is voor mij terra incognita om even een uitdrukking te lenen die dan weer van Latijnse komaf is. Een mooie herinnering aan de moderne Griekse literatuur betreft het boek Oom Petros en het vermoeden van Goldbach door Apostolos Doxiadis, dat handelt over een obsessie in de wereld van de wiskunde. De rest is blanco. Er blijkt echter een Nederlandse uitgeverij te bestaan, Ta Grammata te Groningen, die hier geen genoegen meeneemt. De uitgeverij maakt Griekse literatuur toegankelijk voor een Nederlands lezerspubliek. Kolonel Ljapkin van M. Karagatsis is nummer 27 in hun prozareeks.Een aanmoediging is dat de roman speelt in en rond Larissa. Ooit belandde ik liftend langs de Griekse kust in een gammele vleeswagen te Larissa. Plaats van herkomst Thessaloniki. De chauffeur van de vleeswagen, gastheer van dienst, leverde om de paar minuten een bijdrage aan het gesprek door zijn volledige Nederlandse woordenschat in te brengen: Kroif, Kaiser, Zuurbaier. Larissa fungeerde als verlossing. De zon blaakte, de atmosfeer was loom. Karagatsis, zoon van een bankdirecteur met verhuisdrift, groeide in Griekenland op in verschillende locaties. Larissa was de plek waar hij zich het meest aan hechtte. Daar laat hij zijn held kolonel Ljapkin neerstrijken. De kolonel is van elders. Hij diende in het leger van de tsaar en vocht ooit in Mantsjoerije. Door de greep naar de macht van de bolsjewieken is er in zijn vaderland geen plek meer voor hem. Op zijn vijftigste begint in Griekenland een nieuw bestaan. De nostalgie blijft, zelfs na naturalisatie tot Griek. Met trots blijft hij het Russische uniform dragen inclusief de verworven decoraties. Zijn nieuwe functie is die van opzichter van het dekhengstenstation aan de landbouwhogeschool enkele kilometers buiten Larissa. De kolonel is een harde werker maar ook een ruige klant. Zelfinzicht is een karakterkenmerk dat bij hem niet tot wasdom is gekomen. Zijn motto luidt dat het belangrijkste voor een mens is te leven. De rest is loze praat.
Hij herinnerde zich weer de jubelstemming die hij voelde toen hij voor het eerst een mens gedood had, een Japanse infanterist in Mantsjoerije
David Borisitsj Ljapkin is een weinig sympathiek personage. Hij zuipt als een tempelier en
legt met veel plezier bezoekjes af aan de hoerenbuurt van Larissa. De kolonel hanteert een dubbele moraal. Verantwoordelijkheid nemen doet hij niet. Wandaden zijn het gevolg van het noodlot. Samen met een oude kameraad sluit de kolonel vriendschap met een derde Rus. Hij deinst er niet voor terug om deze nieuwe vriend van het leven te beroven. De kolonel roept een andere vriend tot de orde die de gewoonte heeft ontwikkeld om zijn vrouw door prostitutie het gezinsinkomen te laten aanvullen. De beschuldigde vriend maakt duidelijk dat vrienden en bekenden aanspraak maken op een gereduceerd tarief. De kolonel slikt zijn verontwaardiging in en wordt zelf klant. De verwikkelingen van de kolonel worden afgewisseld met beschouwingen over de wisselingen van de seizoenen in Larissa. Die klimatologische opmerkingen vormen de meest zachtaardige passages van het boek.
Met het verstrijken van de jaren nemen de gewelddadigheden van de kolonel toe. Het wordt duidelijk dat demonen uit het verleden hem achtervolgen. Ooit verloor hij zijn eerste vrouw en verdween een dochter spoorloos. In Griekenland is de kolonel opnieuw getrouwd. Op gevorderde leeftijd zet hij nog een aantal kinderen op de wereld. Zijn vrouw heeft een kind uit een eerdere relatie. Aanvankelijk ontfermt de kolonel zich met zorg over dit voorkind. Later zal hij de jongen met geweld bejegenen. De kolonel is een onbeheersbaar projectiel. Langzaam wordt duidelijk wat zich in het verleden afgespeeld moet hebben. De kolonel wil maar niet in aanmerking komen voor een sympathieprijs. Wie zich instelt op een onderdompeling in een Grieks milieu, ontdekt dat Karagatsis vooral een portret heeft gemaakt van een buitenstaander. Griekenland is slechts decor.
Literatuur bestaat in de eerste plaats uit wat de schrijver op schrift heeft gesteld. Een tweede leven ontstaat door de inbreng van de lezer en diens context. Het toeval wilde dat ik deze roman las in de dagen van de nasleep van de ramp met de MH17. Het is onvermijdelijk om de figuur van de kolonel Ljapkin te associëren met de beelden van geüniformeerde separatisten op de plek van de ramp.
Dronken primitivo’s behoren niet te beschikken over luchtdoelraketten. Onder impuls van de actualiteit zakt de waardering voor de kolonel tot onder het nulpunt. Misschien is het lijvige Nr 10 over de bewoners van een appartementencomplex in Piraeus een betere introductie tot het werk van Karagatsis.
