Leesimpressies
Manuel Puig: Het verraad van Rita Hayworth
- Nr. 5 - 2023
- Manuel Puig bezat in zijn leven, dat duurde van 1932 tot 1990, een fascinatie voor film. Zijn romans getuigen daarvan. Hij schreef er acht waarvan er bij mijn weten vijf in het Nederlands zijn vertaald. Ironisch genoeg is hij nu misschien wel het meest bekend door de verfilming van de roman “De kus van de spinnevrouw”. Puig onderbrak zijn studie om als filmarchivaris en filmmonteur aan de slag te gaan. De ambitie om scenario’s te schrijven kwam niet uit de verf. Ook werd hij geen filmregisseur. Toen hij in een interview gevraagd werd naar literaire voorbeelden volgden eerst de namen van Lubitsch en Hitchcock. Naast film hadden andere elementen van de populaire cultuur zijn belangstelling. Zijn personages juichen voor een doelpunt van Boca Juniors of River Plate. In zijn werk toont Puig het gedeukte bestaan van gewone mensen en lardeert dat met humor om niet aan somberheid ten onder te gaan. In politiek opzicht stond hij tegenover het rechtse bewind in zijn land. Van democratie was nog geen sprake. Hij verbleef een groot deel van zijn leven in het buitenland, het langst in Mexico waar hij uiteindelijk aan een hartaanval na een operatie zou bezwijken. Vooral zijn eerste romans werden met enthousiasme onthaald. Zijn reputatie lijkt nu enigszins vervaagd.
De roman Het verraad van Rita Hayworth was het debuut van Puig. Het verscheen in 1968 en enkele jaren later kwam de Nederlandse versie uit. Het verhaal heeft sterk autobiografische trekken en behandelt de jeugdjaren van Toto die opgroeit in een kleine Argentijnse stad in een milieu van immigranten. Behalve moeder Mita en vader Berto hebben andere familieleden en vrienden een rol in het verhaal. Puig laat velen aan het woord. Toto heeft een goed stel hersens maar gaat gebukt onder het feit dat hij klein van stuk is. Zijn omgeving probeert daar uit alle macht iets aan te doen. Van de natuur win je echter niet zo makkelijk. Met moeder heeft hij een hechte band. Frequent gaan zij samen naar de film. Na afloop vergapen zij zich aan de etalages van de winkels. De afstand tot zijn vader valt niet zo makkelijk te dichten. Hij moet hem vooral niet storen tijdens de siësta. Moeder heeft doorgeleerd en werkt in de apotheek van het ziekenhuis. Vader voert een eigen zaak en gaat gebukt onder economische zorgen. Van vader neemt Toto de bewondering voor Rita Hayworth over, de beste filmster ooit. Vader lijkt trouwens zelf op een beroemde binnenlandse filmster waar Mita nog even mee verloofd geweest is. Film is een uitlaatklep voor de dagelijkse beslommeringen. Het is heerlijk dromen van een wereld waar de zon vaker in het water schijnt. Romantische films zijn favoriet bijvoorbeeld met Ginger Rogers en Fred Astaire.
Ginger Rogers draait één keer helemaal rond en in een groot huis met een vloer met grote mozaïekfiguren waar alle meubels uit moesten zodat Ginger kon dansen zonder ergens tegenaan te botsen, kan ze tapdansen zonder strepen te maken op de vloer
Toto kan er zelfs meeleven als een geliefd personage in de film sterft. In het gewone leven vallen ook mensen weg onder meer door tuberculose. Ze mogen alleen niet te vroeg in de film overlijden omdat ze nadien immers niet meer terugkeren. De liefde voor film uit zich ook door foto’s van filmsterren uit de krant te knippen en vervolgens in te kleuren. Het verzamelen van affiches is nog een manier om je filmliefde in uit te drukken..
Net als in films gebruikt de roman meerdere perspectieven. Velen brengen een gezichtspunt is. Personages leveren de input. De lezer moet de samenhang aanbrengen. Puig gebruikt meer monologue interieur dan voice-over. In de loop van de jaren wordt de stem van Toto minder kinderlijk. Daarnaast gebruikt hij meerdere vormen om het verhaal te vertellen. Behalve via monologue interieur is er een hoofdstuk volledig in de vorm van een dialoog. Verder hanteert Puig als vorm het dagboek, de brief en geeft hij een opstel weer. De titel van het opstel luidt: de film die ik het mooiste vond. Wie denkt dat het opstel een weergave van de argumentatie bevat heeft het mis. In plaats daarvan wordt de film in extenso naverteld. Het boek eindigt met de brief van vader Berto aan zijn oudste broer. Daarin vertelt hij al zijn grieven en geeft de broer de schuld van zijn deerniswekkende lot. Berto besluit de brief niet te versturen. Het is verstandiger je lot te accepteren dan verzet aan te tekenen. Het leven is zoals het is. Gelukkig is er altijd de film nog.
In de afgelopen weken heb ik verschillende Argentijnse schrijvers gelezen met Juan Filloy als plezierige verrassing. Het was als afleidingsmanoeuvre bedoeld om het maar niet over het Argentijnse elftal op het laatste WK te hebben. Er was een serieus voornemen om de naam Lionel Messi niet te noemen. Dat is bijna gelukt.
middelr@xs4all.nl
