Auteur Margaret Mazzantini kreeg in Nederland bekendheid met haar roman Ga niet weg. Dat verhaal kon mij matig bekoren vanwege een te grote dosis sentimentaliteit. De lovende verhalen over Ter wereld gekomen spoorden daarom niet meteen tot lezen aan. Misschien was het wel het decor van de Balkan dat me over de streep trok. Elke grote Amerikaanse schrijver heeft intussen wel een roman geschreven waarin een rol is weggelegd voor 11 september. Waarom levert de Balkan geen grondstof voor Europese schrijvers? Waar is de roman over Srebrenica van György Konrad, Günter Grass of Harry Mulisch? Oorlog is hun onderwerp. Komt het omdat er geen beelden zijn van de genocide zelf? De opnamen van vlak ervoor en vlak erna zijn toch pijnlijk genoeg. Is het omdat New York tot ieders verbeelding spreekt en niemand voor 1995 van Srebrenica had gehoord? Het verschil kan ook niet gelegen zijn in het aantal slachtoffers want dat was in Srebrenica ruim twee keer zo hoog. Europa is misschien alleen een continent maar geen gemeenschappelijke identiteit.

Waar is de roman van Patrick Modiano of Milan Kundera of Orhan Pamuk over de oorlog in Kosovo of de roman van José Saramago of Ian McEwan of Javier Marias over het beleg van Sarajevo

Het siert Margaret Mazzantini dat zij het aangedurfd heeft om het verhaal van Sarajevo te vertellen. Toch is het boek vooral het verhaal van Gemma. Van haar grote liefde en van haar kinderwens. Er is een lange aanloop voordat we in de wreedheden van Sarajevo belanden. Bijna was ik niet zover gekomen. Er was bij vlagen opnieuw het bezwaar van de sentimentaliteit. En er was het probleem van de stijl. Mazzantini heeft soms een platte manier van formuleren maar wat me enorm ging tegen staan was haar overdaad aan metaforen. Twee stuks in een zin is geen uitzondering. Bovendien zijn de metaforen vaak gezocht zonder iets te verduidelijken. Er komt geen eind aan: een hoorn des overvloeds die als rijpe appel van de boom valt.

Wie door de stijl weet heen te worstelen, kan in de loop van het boek gevangen raken door het verhaal. Het boek begint met een telefoontje uit Sarajevo voor Gemma. Het is afkomstig van Gojko een voormalige vriend en gids. Diego is overleden tijdens de oorlog in Sarajevo maar er is nu, jaren later, een fototentoonstelling van zijn werk. Gemma besluit te gaan met haar zoon Pietro. Het is voor de jongen een mooie gelegenheid om iets te leren over de vader die hij nooit heeft gekend. Dan volgt het verslag van het verblijf in Sarajevo wat voortdurend afgewisseld wordt met herinneringen. Gemma fungeert als vertelster. De relatie met haar zoon is moeizaam en haar wispelturigheid staat medeleven met haar in de weg. Gemma is om een metafoor te gebruiken een beetje een kip zonder kop. Ondanks de gebreken van het boek, is er aan het eind een voldaan gevoel de lezing niet voortijdig beëindigd te hebben. Geleidelijk komt uit de wirwar van personages en gebeurtenissen een huiveringwekkende waarheid te voorschijn. De stukjes van de legpuzzel vallen langzaam op hun plek. Vlak na de geboorte van Pietro kunnen Gemma en Diego met hun baby de belegerde stad veilig ontvluchten. Uiteindelijk laat Diego die kans aan zich voorbijgaan. Later zal blijken waarom.

De verschrikkingen van de belegering worden geloofwaardig geschetst. Er doemt een lange lijst van kleurrijke bijfiguren op. De vader van Gemma is daar een voorbeeld van maar die zijn er meer. In Sarajevo wonen Gemma en Diego een periode naast een echtpaar op leeftijd. De man van het stel besluit zichzelf op te offeren om zijn vrouw niet langer tot last te zijn. Hij gaat voor het eerst in tijden naar buiten en loopt welbewust in de baan van de sluipschutters. Het tweede deel van het boek, waar leven en dood voortdurend op het spel staan, overtreft met afstand het begin. Mazzantini heeft de verschrikkingen van Europese oorlogshandelingen na 1945 op een indringende manier dichterbij gebracht, waar meer getalenteerde vakbroeders tot nu toe verstek lieten gaan.

Terug