Leesimpressies
Marguerite Duras: Schrijven
- Nr. 33 - 2024
- De VPRO heeft een sterke reputatie opgebouwd met literaire televisieprogramma’s. In ‘Brommer op zee’ had de redactie het plan opgevat om aandacht te besteden aan Marguerite Duras, een grote dame in de Franse literatuur. Connie Palmen was aangezocht om als verslaggever op te treden. Op naar Parijs met de trein. De kijker kwam beslist wat te weten en dan vooral over Connie Palmen. Het werd een schoolvoorbeeld van hoe de boodschapper de boodschap overvleugelt. De oplossing ligt voor de hand. Voor een indruk van Marguerite Duras kun je het best terecht bij Marguerite Duras. Zij leefde van 1914 tot 1996 en heeft een omvangrijk oeuvre nagelaten. Dat bestaat uit romans, autobiografische werken waaronder dagboeken en filmscenario’s. Zo schreef ze het scenario voor de beroemde film Hiroshima mon amour, een bijzondere liefdesgeschiedenis. De liefde is in verschillende gradaties een kernthema in haar werk. Het onderscheid tussen fictie en non fictie is bij haar verwaarloosbaar. Onderwerpen liepen nogal makkelijk in elkaar over. Een constante factor is de intensiteit waarmee ze schrijft. Korte zinnen met veel herhalingen. Duras stopt veel klemtoon in haar werk. Het gaat om intense emoties waaraan de auteur woorden weet te geven.
Het boek waar Duras vooral haar roem aan te denken heeft is De minnaar dat haar de Prix Goncourt opleverde. Het verhaal speelt zich af in Frans Indo-China, het huidige Vietnam, waar Duras opgroeide. De hoofdrol is weggelegd voor een 15-jarige middelbare school leerling die een verhouding krijgt met een tien jaar oudere Chinees. Naast het leeftijdsverschil zorgt de etnische afstand voor problemen. Dat doet niets af aan de onuitwisbare indruk die bij de geliefden achterblijft. De liefde keert in het werk in vele gedaanten terug. Net als een groot leeftijdsverschil. Liefde treedt makkelijk buiten de echtelijke paden. In liefde is alles mogelijk lijkt haar motto te zijn. Dat blijkt ook in de roman Yann Andrea Steiner waarin de zestiger Duras een verhouding krijgt met de veel jongere homoseksueel uit de titel.
In Schrijven zijn vijf stukken bijeengebracht. Het eerste en langste deel heet schrijven. Duras wijdt hier vooral uit over de eenzaamheid die met het schrijven verbonden is. In haar ogen zijn schrijvers altijd en overal eenzame mensen. Schrijven doe je niet op basis van een vooropgesteld plan. Als je dat had, dan hoefde je niet meer te schrijven is haar opvatting.
Schrijven veronderstelt afstand tot andere mensenDe eenzaamheid van het schrijven is een eenzaamheid die noodzakelijk is voor het tot stand komen van het geschrevene, anders verbrokkelt het, bloedeloos, door het zoeken naar wat nog meer te schrijven
Verder is er aandacht voor waar het schrijven het best kan geschieden Duras verdeelde haar tijd tussen Parijs en het platteland liefst in de nabijheid van de zee. Zelfs de kamer waarin het schrijven het best kan plaatsvinden is aan wijziging onderhevig. Over de stand van zaken in de Franse literatuur laat ze zich in Schrijven nauwelijks uit. Dat heeft ze elders wel gedaan. Ze houdt meer van Musil dan van Proust wat in Frankrijk als een hachelijke mening mag gelden. Ze geeft toe meestal niets van Sartre te denken. “Als dat zo nu en dan wel gebeurt, associeer ik hem altijd met Solzjenitsyn. De Solzjenitsyn van een land zonder goelag.”
Een omstandigheid waar Duras mee af te rekenen had was de drank. Regieaanwijzing: hier geen voice-over van Connie Palmen. Zij werd zelfs opgenomen in een kliniek om af te kicken. Ze wist soms te stoppen en begon dan toch weer opnieuw. Het schrijven was meer redding dan bedreiging. “Als ik niet had geschreven zou ik een ongeneeslijke alcoholiste geworden zijn.” Reddingsboei of rationalisatie?
Het is onrechtvaardig om iets over Duras te beweren zonder haar maatschappelijke engagement aan te stippen. Ze was feministe en politiek links. In de oorlog was ze betrokken bij het verzet en werkte daarin onder meer samen met de latere president Mitterand. Ze had een bloedhekel aan Charles de Gaulle. De aangrijpende roman De pijn vertelt het verhaal hoe de achterblijvers in spanning een telefonisch levensteken afwachten over een dierbare die naar Duitsland is gedeporteerd. Leeft hij nog wel en waarom heeft hij dan nog niets van zich laten horen nu de geallieerden bezig zijn de kampen te bevrijden. Meer dood dan levend keert hij terug als een bundeltje botten en dreigt verzwakt als hij is alsnog het leven te laten. Het engagement van Duras krijgt in het voorlaatste stuk uit Schrijven een mooie illustratie. Ze doet een beroep op haar lezers om in actie te komen bij de aangekondigde sluiting van de Renault-fabrieken in Billancourt. Zij stelt voor de achternamen en de voornamen schriftelijk vast te leggen van alle vrouwen en mannen die hun leven hebben gesleten in die nationale fabriek van wereldfaam en wel vanaf de oprichting in het begin van de eeuw. Zo construeer je een muur van het proletariaat. In veel opzichten is Marguerite Dura een markante verschijning in de Franse literatuur.
middelr@xs4all.nl
