In The second plane zijn veertien stukken verzameld. Het eerste is gedateerd een week na 11 september, het laatste stamt uit 2007. De thematiek houdt het boek bijeen, de vorm is erg uiteenlopend. Er zijn twee fictieve verhalen, er zijn essays, een journalistieke reportage en verschillende recensies. Alles was al eerder te lezen in gerespecteerde media als The Times, Observer, The New Yorker en Guardian. Ter gelegenheid van het boek heeft Amis zijn stukken aangevuld. Het begint en eindigt met 11 september. Toen het eerste vliegtuig het WTC binnenvloog was er nog sprake van een bizar ongeluk. Na het tweede toestel was ons bewustzijn definitief veranderd. Of hoe een paar Stanley mesjes twee miljoen ton puinhoop wist te produceren. Amis pakt in verschillende hoofdstukken stevig uit naar de islam of zuiverder gezegd naar het islamisme, de politieke tak van de islam. Hij is daar zeer om bekritiseerd maar wat is daar eigenlijk op tegen? De ideologie van de zelfmoordaanslagen heeft de wereld niets te bieden. Of zoals Amis het zelf onder woorden brengt. “What has extremism ever done for anyone? Where are its gifts to humanity? Where are its works?” Zijn kritiek maakt hem niet blind voor de verkeerde conclusies die na 11 september getrokken zijn. Het hopeloze getob in Irak en de verantwoordelijkheid van Bush en Blair, ook wel Bliar genoemd, krijgen eveneens de volle laag.

As you get older, it’s not just the policemen who get younger, it’s also the prime ministers

In een van de verhalen poogt Amis de laatste dag van Muhammad Atta tot leven te wekken. Wat gebeurde er in de uren voordat hij zijn einde vond in de toren van het WTC. Zijn laatste nacht brengt hij door in een hotel in Maine. We zien hem voor de spiegel staan als hij zich scheert. Er zit een moeilijk te verwijderen haar op zijn stuk zeep, triviale details in de context van wat volgt. In alle vroegte vliegt hij naar Boston om vanaf Logan airport aan zijn fatale vlucht te beginnen. Atta is geen uitgesproken ideologisch of religieus bevlogen man. Zijn uitverkiezing vloeit min of meer toevallig voort uit zijn levensloop, een passende optie om zijn zelfhaat tot een climax te brengen.

Verschillende malen in het boek vereenzelvigt Amis terrorisme mat verveling. Er wordt een tafereel geschetst op de markt in Peshawar Pakistan iets buiten de moskee. Jongelui drommen samen. Er zijn T-shirts te koop met de afbeelding van Osama bin Laden. Wat hebben deze jonge mensen voor perspectief? Amis maakt de vergelijking met hun leeftijdgenoten in Europa en Amerika. In het westen zijn er uitgaansgelegenheden te kust en te keur. Drank en pillen in overvloed. Er is seks met partners van wie je de voornaam maar niet kunt onthouden. Het is een verklaring die mij niet overtuigt. Misschien is de verveling in overvloed bij ons wel schrijnender dan de verveling in Peshawar. Er moet iets anders aan de hand zijn om een loopbaan als zelfmoordterrorist te overwegen. Elders komt Amis in zijn boek dichter bij de kern. De vijand van het islamisme is geen atheïsme maar een onafhankelijke geest. Rationaliteit zal de doodssteek voor het fundamentalisme zijn. Onderwijs en vrouwenemancipatie zullen het verschijnsel op de knieën krijgen. Dat is op termijn een winnende combinatie.

Een lezenswaardige bijdrage gaat over de afscheidstournee van Tony Blair. Amis houdt hem gezelschap en voert enkele achterbankgesprekken. Hij reist mee naar het Witte Huis en naar Irak. Dat levert een boeiend inkijkje op. Je bent marketingdeskundige of je bent het niet. Amis doet mooie observaties. Tijdens een ontmoeting met een verzameling bisschoppen trakteert Blair hen op glimlach twee en drie. Een politicus moet immers zeven of acht soorten glimlach paraat hebben. Het lukt nauwelijks om door het pantser van Blair heen te dringen. Wel valt op dat hij ongemakkelijk in zijn stoel draait als Amis persoonlijke onderwerpen aansnijdt. Blair blijft op zijn hoede. Amis vergroot zijn kansen niet als hij een handtekening voor zijn dochters vraagt. Blair is in zijn element en zorgt voor officieel briefpapier. Een aardige terzijde is dat Blair de film The Queen niet gezien heeft. Dan heeft hij de schitterende rol van Helen Mirren gemist net als zijn eigen bijdrage en die van zijn spindoctor. Inmiddels beschikt hij over de tijd om die achterstand weg te werken.

Terug