Leesimpressies
Maxim Osipov: Kilometer 101
- Nr. 8 - 2023
- Tijdens de oorlog in Oekraïne verscheen er een nieuwe verhalenbundel van de Rus Maxim Osipov. De auteur behoeft niet gecancelled te worden want hij is allerminst een volgzame bewonderaar van zijn president. Hij combineert het schrijverschap met een baan als arts op het Russische platteland. Onder andere daar vindt hij de stof voor zijn verhalen. Inmiddels is Osipov zijn vaderland ontvlucht. Hij is nu gastdocent aan de Universiteit Leiden. In zijn boek zijn zes verhalen opgenomen en drie beschouwingen met een meer documentair karakter. De lezer krijgt een beeld van de grauwsluier die over het Russische leven hangt. De leeswaardigheid berust op de milde humor waarmee de schrijver zijn verhalen optekent. Het beroep van arts levert een continue confrontatie op met levens op een laag pitje. Haast tegen beter weten in doet de professional zijn best en soms leidt dat zelfs tot momenten van oprecht geluk. In het autobiografische verhaal “Bij ons in N” deelt de auteur zijn waarnemingen over wat hem opvalt in zijn praktijk. De Russische geschiedenis voelt aan als een droom zonder betekenis. Met voldoening stelt de auteur vast dat het tot nu toe gelukt is het contact met criminelen te vermijden. Tel je zegeningen. Niets te klagen is de titel van een verhaal.
Eerste waarneming. Bij patiënten, maar ook bij veel artsen, hebben twee emoties de overhand: angst voor de dood en afkeer van het bleven.
De titel van de bundel verwijst naar de omstandigheid dat ongewenste personen, bijvoorbeeld zij die terugkeerden uit de goelagkampen, zich op minimaal 101 kilometer van een stad dienden te vestigen. De regel wordt niet altijd strikt gehandhaafd.
Tweede waarneming. De macht is verdeeld tussen geld en alcohol, dat wil zeggen tussen twee incarnaties van het Niets, van de leegte, van de dood.
Osipov illustreert in een lange traditie te staan. Veelvuldig haalt hij Russische klassiekers aan. Hij is schatplichtig aan Gogol, Poesjkin, Tolstoj, Tsjechov en vele anderen. Observaties over het Rusland en de Russen verliezen niet snel hun geldigheid. Soms biedt een staatsman inspiratie. Aan Churchill, of was het Bismarck, wordt de uitspraak toegeschreven: “hoe minder mensen weten hoe worstjes en wetten gemaakt worden, hoe beter ze slapen”.Derde waarneming. In bijna alle families is recent wel sprake geweest van een gewelddadige dood. Verdrinking, een vuurwerkslachtoffer, een moord, een verdwijning in Moskou
Vierde waarneming. Ik heb vrijwel nooit mensen ontmoet die enthousiast zijn over hun werk of überhaupt over de dingen die ze doen, en dit gebrek aan animo leidt ertoe dat ze ook geen aandacht kunnen opbrengen voor hun eigen behandeling.
Een aspect dat in veel verhalen terugkomt is antisemitisme. Dat kan zich op vele manieren uiten. Via verbale uitlatingen of door het plegen van grafschennis. Voor joden bestaat makkelijker de mogelijkheid om naar het buitenland uit te wijken. In het verhaal “Cape Cod” vindt een jong stel een nieuw bestaan in Amerika. Dat verloopt succesvol met rijkdom als gevolg. Toch is dat geen garantie om teleurstelling buiten de deur te houden
Vijfde waarneming. Vriendschap is kennelijk iets van intellectuelen. De zogenaamde gewone man heeft geen vrienden: nooit is me naar de toestand van een patiënt gevraagd door iemand anders dan familieleden.
De verhalen uit de bundel dateren uit verschillende jaren. Het oudste is geschreven in 2007. Een ander verhaal weerspiegelt de actualiteit van 2021. Dan zien we hoe een arts zich op weg begeeft om een prik tegen corona te halen. De organisatie is zoals verwacht rommelig. De voorraad lijkt op. De vakgenoten wisselen de volgende informatie uit. “We zijn in Rusland en zodoende weten we dat als iets op is, dat het dan wel op is …maar soms niet helemaal.” Er duiken nog drie doses op.
Zesde waarneming. Mannen zijn bijna altijd idioten. Een man die het aan zijn hart heeft en die geen vrouw heeft die hem voortdurend achter de broek zit, is er snel geweest.
Het verhaal “Matthew Ivanov” kent een opvallende perspectiefwisseling. Er komen in het begin twee geslaagde Amerikanen op leeftijd aan het woord, een diplomaat en een ondernemer. Zij nemen jaarlijks deel aan een schaaktoernooi. Dat was dit keer in San Francisco en werd gewonnen door een jonge Rus die enige wrevel wekt. Daarna treedt Ivanov zelf op de voorgrond. Hij leerde gestimuleerd door zijn moeder schaken. Goed kunnen schaken is ook een manier om legitiem naar het buitenland te verdwijnen. Ivanov heeft een vader met een beladen verleden. Om die last van zich af te schudden heeft hij de naam Ivanov aangenomen. Na de winst in San Francisco keert hij naar zijn vaderland terug in de hoop zijn stervende vader nog op tijd te treffen. De terugreis met hindernissen en vol herinneringen bestrijkt de rest van het verhaal. De verhalen maken vaak sprongen in de tijd. Er zijn tussenjaren die onbeschreven blijven. Je zou denken dat Osipov hier kansen voor open doel laat liggen om een roman te scheppen. Toch is hij uitsluitend bekend vanwege zijn korte verhalen. In Nederland verscheen eerder de verhalenbundel De wereld is niet stuk te krijgen. De beide bundels zijn wat sfeer betreft verwant. Een druk bestaan als arts maakt wellicht het verhaal als genre tot een natuurlijke bondgenoot. Misschien dat een verblijf buiten Rusland nieuwe mogelijkheden opent. In Rusland verandert in vijf jaar veel, in tweehonderd jaar verandert er niets.
middelr@xs4all.nl
