Ignatieff heeft internationaal een reputatie verworven als mensenrechtendeskundige. In The lesser evil houdt hij een betoog om de democratische grondrechten niet te laten wijken voor terreurbestrijding. Behalve wetenschapper is Ignatieff schrijver en de laatste jaren ook politicus voor de Canadese Liberal Party. Als schrijver heeft hij een alom geprezen biografie van Isaiah Berlin op zijn naam.

In Russisch familiealbum portretteert hij zijn familie van vaderskant. Hij begint met het geven van zijn overwegingen die de start vormden voor het boek. Waarom nog iets toevoegen aan de beschikbare familiefoto’s? De beperking van foto’s is dat zij de herinnering bevriezen tot de momenten die zijn vastgelegd. De fragmenten treden in de plaats van het hele verhaal dat zelf uit zicht blijft. Het aanbrengen van samenhang vormt een belangrijke drijfveer.

De voorvaderen Ignatieff zaten niet met een schoteltje bij de toiletten. Integendeel, zij bekleedden prominente functies in het klassieke Rusland. Overgrootvader Nicolaas was diplomaat. Hij sloot het verdrag dat nog altijd bepalend is voor de huidige scheidslijn tussen Rusland en China. Ook speelde hij een hoofdrol bij de vestiging van de nieuwe staat Bulgarije. Grootvader Paul bracht het tot minister van onderwijs onder tsaar Nicolaas II. Hij ondervond aan den lijve de omwenteling door de revolutie. In de weelderige dagen vonden in zijn huis te Petersburg 28 mensen onderdak. Behalve de leden van het kerngezin waren dat: twee kindermeisjes, een lakei, drie dienstbodes, een butler, een lijfknecht, een kamenier, een klusjesman, een ketelstoker, twee loopjongens, een portier, een chauffeur, een werkster, een kokkin met twee keukenhulpjes, een gouvernante en een Franse opvoeder.

Grootvader Paul en zijn echtgenote Natasja krijgen in het boek de meeste aandacht. Ignatieff kon bij het schrijven putten uit de memoires die zij beiden nagelaten hadden. We kunnen zo getuigen zijn van de grote veranderingen die zij in hun leven meemaakten. Een leven dat eindigt in 1944 voor de één en in 1945 voor de ander. Het verhaal speelt zich dan af in Canada waarheen zij op latere leeftijd geëmigreerd waren. Michael Ignatieff is van 1947 en schilderde dus het leven van zijn grootouders zonder hen persoonlijk gekend te hebben. In grootvader Paul zien we de maatschappelijke veranderingen van zijn tijd terug. Veel aandacht is er voor de moeite die het hem kost te wennen aan de nieuwe realiteit. Het aristocratische bestaan was iets heel anders dan de bolsjewieken voor hem in petto hadden. Op het ene moment zijn er de gesprekken met boezemvriend Vladimir Nabokov over tennis, politiek en literatuur en enkele jaren later is hij zelf slachtoffer van gewapende bendes die het huis leeg halen.

Paul en Natasja leren elkaar in het zuiden van Frankrijk kennen waar hij volgens de regelen der kunst zijn visitekaartje komt afgeven. Tijdens een ommetje in een park van Nice, met op de achtergrond zowel van hem als van haar een broer, doet hij verstrikt in een verhaal over auto’s een aanzoek. De volgende dag lukt het beter.

Natasja is beschermd opgegroeid op een fraai landgoed. Zij zal in haar leven een ware metamorfose ondergaan. De broze en teruggetrokken vrouw werd, gehard door de omstandigheden, een sterke persoonlijkheid die het gezin door moeilijke tijden wist te loodsen. Zonder te klagen was zij bijdehand en taai geworden.

De sfeertekening die Ignatieff geeft is liefdevol zonder dat hij al te nadrukkelijk verbindingen legt naar zijn eigen leven. Het album had bij wijze van spreken net zo goed op een andere familie dan de zijne kunnen stoelen. Voorouders verdienen een bestaan op eigen merites en niet louter als aanloop naar latere generaties. Het is dus niet in de eerste plaats zelfinzicht dat hem drijft. Liever lost hij een ereschuld in aan mensen in wier traditie hij een plek gevonden heeft. Dat is hem met dit compacte boek gelukt. Ignatieff heeft al schrijvend ontdekt dat je wel het temperament of de vorm van je jukbeenderen kunt erven maar niet je eigen ik. Hij ziet zichzelf als een ontheemde Canadese schrijver die met een Engelse vrouw getrouwd is en zijn thuis heeft in Noord Londen. Sinds de publicatie van het boek in 1987 is er in het leven van Ignatieff zelf al weer het nodige veranderd. Bij mij staat overigens het huis van de buren te koop. Ik ben in de stemming voor een Afrikaanse impuls.

Terug