Leesimpressies
Michael Kumpfmüller: De heerlijkheid van het bestaan
- Nr. 34 - 2013
- De eerste roman van Michael Kumpfmüller speelt zich af in de overzichtelijke tijd toen er twee Duitslanden waren. De DDR bestond nog, in theorie een heilstaat voor boeren en arbeiders. In de praktijk was de DDR een land waar de eigen inwoners vooral uit wilden. Daarom was het opmerkelijk dat de hoofdpersoon van Kumpfmüller iemand was die het land in wilde. Heinrich Hampel, de bedoelde hoofdpersoon, was de grond in West-Duitsland te heet onder de voeten geworden. Hampel was een beddenverkoper die vooral succes oogste bij vrouwelijke klanten. Hij dronk en maakte schulden. Wie De Lotgevallen van een beddenverkoper leest, komt onvermijdelijk tot de conclusie dat Hampel een charlatan was. Er is nauwelijks een groter contrast denkbaar dan met de hoofdpersoon uit de laatste roman van Michael Kumpfmüller: de timide Franz Kafka. Kumpfmüller schetst het laatste levensjaar van Kafka voordat hij aan tuberculose bezweek. Dat jaar werd opgeluisterd door een laatste grote liefde waarvan de roman nauwgezet verslag doet.
Het verhaal begint als Kafka per rijtuig vanaf het station arriveert bij het vakantieverblijf van zijn zus aan de Oostzee. Het uitstapje heeft hopelijk een goede uitwerking op zijn kwakkelende gezondheid. Vlakbij bevindt zich een vakantiekolonie voor joodse kinderen. Daar treffen de 40-jarige Kafka en de zo’n vijftien jaar jongere Dora Diamant elkaar. Zij voelen zich direct tot elkaar aangetrokken. Het tweetal brengt zo veel mogelijk tijd in elkaars gezelschap door. Ze wandelen door de bossen als de gezondheid van Kafka dat toelaat. Regen of geen regen. Zij vieren de heerlijkheid van het bestaan. Kampfmüller heeft de titel van de roman ontleend aan een tekst uit de dagboeken van Kafka, geschreven nog voor de kennismaking met Dora.
Het is heel goed denkbaar dat de heerlijkheid van het leven in al haar rijkdom rondom iedereen en altijd klaarligt, maar versluierd, in de diepte, onzichtbaar, heel ver weg. Als je haar met de juiste woorden roept, bij de juiste naam, dan komt ze
Het is meer dan een vakantieromance wat zich afspeelt tussen Franz en Dora. De twee hopen op een toekomst samen, misschien wel in Palestina. Het wordt na de zomer om te beginnen Berlijn. Kafka wil weg uit Praag, weg van de bemoeizucht van zijn ouders. Daar wacht hem immers altijd de rol van zoon. De dominante rol van vader Herrmann Kafka is vereeuwigd in het ontzagwekkende Brief an den Vater. Wel is er voortdurend correspondentie met het thuisfront. We leren verschillende vrienden en familieleden nader kennen. Vooral de band tussen Franz en zijn jongste zus Ottla is hecht. Franz houdt in eerste instantie het bestaan van Dora voor zijn ouders verborgen. Via de zussen raken de ouders van haar bestaan op de hoogte. Een ontmoeting komt er pas na de dood van Franz en wel in dat vervloekte Praag. Het leven in Berlijn is niet eenvoudig. Hitler is nog niet aan de macht maar voor joden is het klimaat al uiterst onvriendelijk. In enkele maanden samen bewoont het stel verschillende huizen. Er is geldgebrek. De inflatie boekt records. In de zomer staat een dollar nog gelijk aan vier miljoen mark, in de herfst aan vier miljard mark. Kafka brengt veel tijd in bed door. De lucht in de grote stad is ongezond. Eten en drinken kost veel moeite. Later zal ook spreken een opgave worden. Er is gehoest en benauwdheid. Af en toe lukt het hem een verhaal te schrijven. Franz geniet van het gezelschap van Dora. Zij toont een grote toewijding aan haar geliefde. Soms is er even een opleving maar de ontwikkeling gaat onvermijdelijk bergafwaarts. Franz vraagt Dora ten huwelijk. Haar streng orthodoxe vader geeft geen toestemming. Franz is niet recht genoeg in de leer.
Een zelfstandig verblijf thuis is niet langer mogelijk. Opname is noodzakelijk. In een sanatorium te Kierling sterft Kafka op 3 juni 1924 vlak voor zijn 41e verjaardag. Hij ligt in Praag begraven. Dora overlijdt in 1952 in Engeland. De zussen van Franz worden vermoord in de vernietigingskampen.
Kampfmüller heeft zich gebaseerd op de nog beschikbare brieven en dagboeken. Veel is verloren gegaan. De aantekeningenschriften en briefwisseling tussen Franz en Dora, die in bezit van Dora waren, zijn in 1935 bij een huiszoeking door de Gestapo meegenomen en niet meer boven water gekomen. Kampfmüller blijft terughoudend in het weergeven van gedachten en gevoelens bij de twee geliefden. Toch slaagt hij erin de lezer in het verhaal te trekken. Natuurlijk helpt het dat Franz Kafka een van de hoofdpersonen is. Iedere literatuurliefhebber zal een eigen associatie hebben bij deze sensitieve en onfortuinlijke man. De roman vult dat beeld aan, zodat na afloop de indruk overblijft dat je getuige bent geweest van een ontroerende laatste fase in het leven van iemand die het bewustzijn van de twintigste eeuw diepgaand heeft beïnvloed. Kafka heeft demonen beschreven die nooit meer zijn weggegaan.
