Leesimpressies
Michiko Kakutani: The death of truth
- Nr. 37 - 2018
- Toen Michiko Kakutani haar positie als chef boeken bij de New York Times na een lange dienstperiode opgaf, uitte zij de wens zelf boeken te gaan schrijven. Dezer dagen ligt er een roman van James Wood, de bekende maar ook wat overschatte criticus van de New Yorker, in de Nederlandse boekwinkels. De ambitie om zelf te schrijven laat zich bij de beroepsgroep recensenten slechts met grote moeite onderdrukken. Dat is opmerkelijk. Je hoort uit de kring van dierenartsen eigenlijk nooit dat iemand liever een paard wil zijn. Evenmin is het voorstelbaar dat een voetbaljournalist op enig moment voor Oranje uit zal komen helemaal niet nu Ronald Koeman het zaakje weer een beetje op de rails heeft. De stap van recensent naar schrijver is een kleine. Geen giant leap for mankind. Kakutani heeft het voor elkaar gekregen. Haar eerste boek na het vertrek bij de krant ligt in de winkel. Ergernis en verwondering over Donald Trump vormden haar inspiratiebron. Hoe heeft dit presidentschap kunnen gebeuren? Waar liggen de wortels van de leugenachtigheid van dit tijdperk? Hoe konden rationaliteit en waarheid een bedreigde diersoort worden? Op dergelijke vragen probeert ze een antwoord te vinden. Interessant leesvoer in de week van de Amerikaanse midterms.
De komst van Trump als president was weliswaar verrassend maar kent wel een voorgeschiedenis. Kenmerkend voor deze periode is dat de emotie het wint van de rationaliteit. Feiten spelen een ondergeschikte rol. Kakutani schetst de aanloop die hier aan voorafging. Ze noemt de tijdgeest van het postmodernisme. Toen kukelde de waarheid van zijn voetstuk. Waarheid was slechts een constructie waar je een alternatieve constructie met net zo veel bestaansrecht tegenover kon plaatsen. Een andere aanleiding vormde de crisis van 2008. De zegening van de globalisering bleek een keerzijde te kennen. Mensen voelden zich bedreigd in de zekerheid van hun bestaan. Nationalisme en populisme boden een schuilkelder. Buitenlanders, Mexicanen of moslims, krijgen de schuld van alle problemen in de schoenen geschoven. En dan was er nog de opkomst van de sociale media. Er blijken overal ter wereld, vooral overigens in Sint-Petersburg, mensen hun brood te verdienen met het willens en wetens verspreiden van leugens om de geloofwaardigheid van Westerse verworvenheden te ondermijnen. Tegen deze achtergronden is Trump meer symptoom dan oorzaak. De grootste verliezer in de ogen van Kakutani is de waarheid. Als de waarheid er niet langer toe doet, wordt elke maatschappelijke discussie zinloos. Waarheid is de hoeksteen van de democratie. Of in een citaat van Daniel Patrick Moynihan: “Everyone is entitled to his own opinion, but not to his own facts”.
The ideal subject of totalitarian rule is not the convinced Nazi or the convinced Communist, but people for whom the distinction between fact and fiction and the distinction between true and false no longer exist
Kakutani stapelt vele denkers op elkaar om haar bezorgdheid mee te voeden. Alle usual suspects komen aan bod. Daar zijn ze weer: Hannah Arendt met The origins of totalitarianism; Christopher Lasch met The culture of narcissism; Alexis de Tocqueville met Democracy in America; Daniel Boorstin met The image; Francis Fukuyama met The end of history and the last man; Neil Postman met Amusing ourselves to death ; Allan Bloom met Closing of the American mind enz enz.
Fatsoenlijke, hoogopgeleide mensen zullen in het erudiete verhaal van Kakutani veel herkennen. Zij leven immers in dezelfde bubble. Ondertussen gaat Trump moedig voorwaarts. Hij ontkent het klimaatprobleem, laakt internationale samenwerking, gaat liever met dictators op de foto dan dat hij een lans breekt voor democratie en rechtsstaat, beschimpt de vrije pers en de onafhankelijke rechter, gelooft liever Poetin dan zijn eigen inlichtingendiensten.. Kakutani haalt het gelijk van de buitenstaander. De aanhangers van Trump worden er niet door wakker geschud. Zij zullen haar betoog niet lezen. Dagelijks komen er nieuwe leugens bij. De Washington Post heeft becijferd dat Trump in zijn eerste ambtsjaar 2140 onjuiste dan wel misleidende uitspraken heeft gedaan dat wil zeggen een gemiddelde van 5,9 per dag. Maar liegt Trump, voor zijn presidentschap ‘a celebrity known for his well-knownness’, ook volgens zijn eigen normen? Waarschijnlijk niet. Die Zeit wijdde hier onlangs een interessante beschouwing aan. Leugen en waarheid vormen de grenzen van een moreel domein. Dat is echter niet het speelveld van Trump. Hij is een homo economicus, een domein waarin winst en verlies de heersende normen zijn. Je mag alles zeggen zolang het bijdraagt aan het realiseren van winst. Het morele domein is voor watjes. Trump liegt niet, hij vergroot zijn bankrekening. Reken maar dat hij later nog wat torenhoge hotels op de kust van Noord-Korea wil plaatsen samen met vriend rocketman.
De midterms hebben geleerd dat de aanhang van Trump licht is gekrompen maar minder dan de aanhangers van democratie en rechtsstaat gehoopt hadden. Dat plaatst het probleem in het juiste perspectief. Niet Trump is het grootste probleem van Amerika. Dat zijn de 63 miljoen mensen die hem hebben gekozen.
